Akademik Veri Yönetim Sistemi
KURTOĞLU İ. Z. (Yürütücü), MİNAZ M.
Yükseköğretim Kurumları Destekli Proje, 2023 - 2024
Bisfenol A (BPA), dünyada en çok kullanılan ve antropojenik etkiler sonucunda çevre sorunlarına neden olabilen plastik malzemelerin ana maddesidir. BPA çevresel kirliliğin bir çıktısı olarak sucul ortamlardaki canlılar için endokrin bozucu kimyasal olarak tanımlanmaktadır. Bu tehlikeli kimyasal maddenin nesli tükenme tehlikesi altında olan türler arasında yer alan Karaca mersin balığı (Acipenser gueldenstaedtii) ile karşılaşması hem doğal habitat hem de yetiştiricilik ortamında muhtemeldir. Bu motivasyondan yola çıkarak, mevcut çalışma A. gueldenstaedtii larva ve juvenil bireylerinde BPA maruziyetine ve bunun ölümcül olmayan konsantrasyondaki olumsuz etkilerine odaklanmıştır. Bu kapsamda akut süreç sonunda BPA’nın larva (24 saatlik akut deneme) ve jüvenil bireylerdeki (96 saatlik akut deneme) LC50 değerleri sırasıyla 803,4 μg/L ve 5,03 mg/L olarak belirlenmiştir. Kronik çalışma sadece jüvenil bireyler için LC50 değerinin 1/4 (1,25 mg/L BPA) ve 1/8’i (0,625 mg/L BPA) oranındaki iki farkı grup ile tasarlanmıştır. Akut süreçte jüvenil bireylerde farklı BPA konsantrasyonlarına bağlı olarak balık davranışlarında bozulmalar gözlenmiştir. Kronik süreçte ise BPA gruplarında (1,25 mg/L BPA grubu anlamlı olarak en düşük) büyüme performansı kontrole göre anlamlı olarak azalmıştır (p<0,05). Histolojik olarak BPA grubundaki larvaların solungaç dokularında yoğun vakuolizasyon, karaciğer ve böbrek dokularında ise melenomakrofaj ve vakuolizasyon semptomları rapor edilmiştir. Ayrıca larvalara ait bağırsak dokularında villi başına düşen goblet hücresi sayısı BPA grubunda anlamlı olarak daha düşüktür (p<0,01). Diğer taraftan jüvenil bireylerde akut süreç için karaciğer dokusunda yoğun vakuolizasyon gözlenirken kronik süreçteki bireylerde yoğun nekroz ve melanomakrofaj gözlenmiştir. Solungaç dokularda ise BPA grupları için hiperplazi, lameller füzyon ve vakuolizasyon gibi bir dizi histolojik bozulmalar dikkat çekmiştir. Hematolojik olarak BPA’ya maruz kalan jüvenil bireylerde hemoglobin ve eritrosit değerlerinde anlamlı azalmalar gözlenmiştir (p<0,05). Genotoksik çalışmalar neticesinde BPA'ya maruz kalan tüm gruplarda kontrol grubuna göre daha şiddetli DNA göçü gözlenmiştir. Sonuç olarak bu tez çalışması, BPA'nın A. gueldenstaedtii larva ve juvenil bireyleri üzerindeki toksik etkisini ve balık fizyolojisi üzerindeki olumsuz sonuçlarını ortaya koymuştur.