Akademik Veri Yönetim Sistemi
4. Ulusal Kutup Bilimleri Çalıştayı, İstanbul, Türkiye, 22 Ekim 2020, ss.196-197
Çalışma alanı, Antarktika Kıtası’ının KB’sındaki Güney Shetland Adalarında yer
alan Robert adasında yeralır. Güney Shetland Adaları Jura’dan Kuvaterner’e kadar gelişen
ada yayı volkanizmasıyla şekillenmişlerdir. Çalışılan örnekler Türkiye Antarktika Bilim
Sefer-II (Turkish Antarctic Expedition-II) kapsamında 2018 Mart-Nisan aylarında
alınmıştır. Çalışmaya konu olan örnekler, Robert Adası’ndaki buzuldan arınmış kara
alanında yüzeyleme veren Coppermine Formasyonu’ndan alınmışlardır. Volkanik ve
volkano-klastik kayaçlardan oluşan Coppermine Formasyonu’nun yaşı önceki çalışmalarda
Kretase olarak verilmiştir. Coppermine Formasyonu ayrıca daha genç yaşlı bazaltik ve
bazaltik andezitik dayklarla kesilmiştir. Formasyon içerisinde yer yer oldukça gözenekli
seviyeler bulunmaktadır. Bu gözeneklerin boyutları mm ile dm arasında değişmektedir.
Yapılan bu çalışmada, gözeneklerin zeolit grubu minerallerce doldurulduğu belirlenmiştir.
Zeolitler üzerinde yapılan XRD, SEM ve EDS analizleri bu minerallerin analsim, natrolit ve
tompsonit minerallerinden oluştuğunu göstermiştir. Genellikle küresel ve elipsoidal şekilli
dolguların dış kısımlarında bantlı ve tanesel/kütlesel analsimler kristallenirken, iç kısımları
ise ışınsal ve lifsi natrolit ve tomsonitler kristallenmiştir.
Analsim ve natrolitlerde yapılan sıvı kapanım çalışması bu minerallerin 83-268 °C
arası sıcaklıklarda oluştuğunu göstermiştir. Sıvı kapanımların ötektik sıcaklıkları bu
minerallerin NaCl’nin baskın olduğu çözeltilere bağlı olarak oluştuğunu, bu çözeltilerde
sınırlı miktarda MgCl2 ve CaCl2 türü tuzların bulunabileceğini göstermektedir. -2,1- 0 °C
arasında değişen Tm-ice sıcaklıklarına göre sıvı kapanımların tuzlulukları 0 ilâ 2.9 ağ. %
NaCl eşdeğeri arasında hesaplanmıştır. Okyanus suyunun ortalama tuzluluk miktarının
altındaki bu değerler analsim-natrolitleri oluşturan çözeltilerin meteorik kökenli olduğunu
göstermektedir. Analsimlerin oluşumu, buzulların erimesiyle açığa çıkan suların volkanik
kayaçlar içindeki haraketi sırasında yan kayaçlardan çözdüğü iyonları bu kayaçlar içindeki
boşluklarda çökeltmesiyle açıklanabilir. Silisyum aktivitesinin azalmasına bağlı olarak
boşluklarda önce analsim kristalleri, daha sonra natrolitler oluşmuştur Analsim ve
natrolitlerin serbest oluşum enerjisi hesaplamaları bu minerallerin verilen sıcaklık aralığında
oluşabileceğini doğrulamaktadır.
Bu çalışma T.C. Cumhurbaşkanlığı himayesinde, T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji
Bakanlığı uhdesinde ve İTÜ Kutup Araştırmaları Uyg-Ar Merkezi koordinasyonunca
desteklenmiştir