Akademik Veri Yönetim Sistemi
Türkiye Cumhuriyeti’nin 100. Yılında Uluslararası Genç Araştırmacılar Sempozyumu “Dünden Bugüne Türk Mimarlığı" /On the 100th Anniversary of the Republic of Turkey: International Symposium on Young Researchers Turkish Architecture from Past to Present, Ankara, Türkiye, 22 - 24 Mart 2023, ss.339-355
18. yüzyılda dünyada yaşanan değişimler,
Osmanlı mimarisine de yansımıştır. Bu yüzyılda, kamusal alanların
görünürlüğünün arttığı özellikle sivil mimari örneklerin ön planda olduğu
görülmektedir. 18. yüzyıl başlarından itibaren halkın su ihtiyacını karşılayan
çeşmeler mimari üslup özellikleri bakımından Osmanlı sivil mimarisindeki
değişimlerin belirgin olarak gözlemlenebildiği yapı türü olmuştur. Bu yüzyılda
mimarideki değişimin temsilcisi olan çeşmeler yalnızca fonksiyonel amaçlarla
inşa edilmemiş aynı zamanda sosyal ve politik amaçlara da hizmet etmiştir. Bu
değişimin arka planında toplumun değişen yaşam biçimleri, siyasi ve ekonomik
koşulların etkisi şüphesiz ki vardır; fakat Batı’ya yönelme ile gelen Barok,
Rokoko gibi Avrupa kökenli mimari üslupların etkisi daha baskındır.
18. yüzyıl İstanbul Suriçi, Galata, Üsküdar
gibi ana yerleşimlerde ve yeni gelişim alanları olan Haliç ve Boğaziçi hattında
yapı cephelerinde veya bağımsız olarak meydanlarda inşa edilen meydan çeşmelerine
sıklıkla rastlanmaktadır. Bu dönemde İstanbul çeşmelerinin önde gelen banileri
Osmanlı hanedan mensupları, yönetici sınıf ve saray çevresidir.
18. yüzyıl sanat ve mimarisi ile ilgili önemli çalışmalar yapan Semra Ögel’in (2010) 18. yüzyıl Osmanlı mimarisini belirleyen dönemlerden biri olarak gördüğü lll. Mustafa Dönemi (1757-1774) ile III. Osman Dönemi (1754-1757) çeşmeleri, bu çalışmanın kapsamını oluşturmaktadır. Bu kapsamda, III. Osman ve III. Mustafa dönemlerinde saraylı banilerin (sultan, sadrazam, hanım sultan) yaptırdığı on sekiz çeşmenin İstanbul’daki konumları tespit edilmiş ve her çeşmenin güncel fotoğrafı çekilerek mevcut durumu belgelenmiştir. Bu çalışmada III. Osman ve III. Mustafa dönemlerine ait çeşmelerin plan, cephe ve süsleme özellikleri ile konumlanışları karşılaştırmalı olarak incelenecek ve 18. yüzyıl Osmanlı mimarlığı içindeki yeri tartışılacaktır.
Anahtar Sözcükler: İstanbul, 18. yüzyıl, lll. Osman,
lll. Mustafa, Çeşme mimarisi.
Ottoman architecture particularly reflected
the transitions that the world encountered in the 18th century. The visibility
of public areas has increased in the eighteenth century, especially in regard
to examples of civic architecture. Since the early 18th century, the changes in
Ottoman civil architecture can be clearly seen in the architectural style
characteristics of fountains, which provide for the needs of the public's needs
for water. Fountains serve various functional
and social and political objectives, which shows how architecture had changed
over the past century. There is no doubt that the change
in social politics, and economic circumstances have an impact on this change's
background; yet the effect of European architectural movements like Baroque and
Rococo, which came with the tendency to the West, is more apparent.
Square fountains are commonly seen, either on the facades of
buildings or independently in squares, in the main settlements of 18th-century
Istanbul such as Suriçi, Galata, Üsküdar, and on the Golden Horn and Bosphorus
line, which are new development zones. Ottoman dynasty members, members of the
ruling elite, and members of the palace circle were significant patrons of
Istanbul fountains at this century.
Mustafa lll Period (1757-1774), which Semra Ögel (2010), who made important studies on 18th century art and architecture, saw as one of the periods that determined the 18th century Ottoman architecture, and Osman lll (1754-1757) period fountains constitute the scope of this study. In this context, the locations of eighteen fountains in Istanbul that were constructed by the palace patrons during the reigns of Osman III and Mustafa III were identified, and the present state of each fountain were observed by taking current photos. This study compares the plans, facades, ornamental details, and locations of the fountains from the Osman III and Mustafa III eras and discusses their role in the Ottoman architecture of the 18th century.
Keywords: Istanbul,
18th-Century, Fountain Architecture, Osman III, Mustafa III