Akademik Veri Yönetim Sistemi
17.ULUSAL HALK SAĞLIĞI KONGRESİ, Edirne, Türkiye, 24 Ekim 2014, ss.1007-1008
1007 17. ULUSAL HALK SAĞLIĞI KONGRESİ
ÇAY PAKETLEME FABRİKASINDA ÇALIŞAN İŞÇİLERDE İŞ STRESİ, KİŞİSEL DAYANIKLILIK VE ETKİLEYEN FAKTÖRLER
Leyla Karaoğlu, Ümran Çankaya
Giriş ve Amaç
Ağır iş yükü, yetersiz sosyal destek, karar özgürlüğü olmaması, monoton iş psikososyal durumu olumsuz etkileyen ve iş verimini azaltan, işe devamsızlığa yol açan faktörlerdendir. Bu araştırmanın amacı bir çay paketleme fabrikasında çalışan işçilerde kişisel dayanıklılık, iş stresi düzeyi ve ilişkili faktörleri saptamaktır.
Gereç ve Yöntem
Araştırma kesitsel tiptedir. Araştırmanın evreni bir çay paketleme fabrikasında aktif olarak çalışmakta olan 480 işçidir. Örnek seçilmeden işçilerin tümüne ulaşılması amaçlanmıştır. Veri toplama Nisan-Temmuz 2014 tarihlerinde yapılmıştır. Görüşülen işçi sayısı 345’ tir. Araştırmanın kapsama oranı %71.9’ dur. Araştırma için ÇAYKUR genel Müdürlüğünden yazılı izin alınmış, KTÜ Tıp Fakültesi etik kurulundan etik onay alınmıştır. Kişisel dayanıklılık ölçeği (3’lü likert- University Medical Center Nijmegen, The Netherlands Dept. of Medical Psychology), iş stresi belirtileri ölçeği (5’li likert-Peter Delves) ve iş yaşamı kalitesi (4’lü likert-NIOSH) soruları içeren anket formu işçilere yüz yüze uygulanmıştır. Ölçekler araştırmacılar tarafından modifiye edilmiştir. İş stresi bulguları ölçeğinde 0-25 stres olmadığını, 26-40 iş stresi yaşandığını, 41-55 tükenmişlik yaşamakta olduğunu, 56-80 ciddi tükenmişlik nedeni ile acil yardım gerektiğini ifade etmektedir. Kişisel dayanıklılık ölçeği 20 sorudan oluşmakta, subjektif yorgunluk, motivasyon, aktivite, konsantrasyon alt alanları bulunmaktadır. Minimum 20, maximum 60 puan üzerinden değerlendirilmiştir. 20-27 puan alanlar dayanıklı, 28-42 puan alanlar dayanıklılığı azalmış (yorgun), 43 ve üzeri puan alanlar dayanıksız (kronik olarak yorgun) olarak sınıflandırılmıştır. Bu bildiride iş yaşamı kalitesi ölçeğinin iş yükü, otonomi, iş yerinde sosyal destek gibi alt alanlarının bazı soruları bağımsız değişken olarak kullanılmıştır. Veriler PASW 18.0 ile değerlendirilmiş, bulgular yüzde ve ortalama olarak sunulmuş ve analizlerde Mann-Whitney U testi kullanılmıştır.
Bulgular
Araştırma kapsamına giren işçilerin hepsi erkek olup ortalama yaş 46.4±0.2 yıldır. İşçilerin paketleme fabrikasında ortalama çalışma süresi 10.0±0.4 yıldır. İşçilerin %34.2’ si ilkokul mezunu, %63.7’ si orta ve üzeri okul mezunudur. %94.5’ i evlidir, ortalama çocuk sayısı 2.6±0.1’ dir. İşçilerin %52.8’ i imalat bölümünde (bant makinesi), %23.8’ i harman (çay boşaltma), %13.0’ ı ambarda ve %10.4’ ü elektrik/makine bakımı gibi bölümlerde çalışmaktadır. İşçilerin %55.1’ i fabrikaya girerken işe giriş muayenesinin yapıldığını belirtmiştir. İşçilerin %94.2’ si işçi statüsünde ve %97.7’ si vardiyalı olarak çalışmaktadır. İşçilerin iş stresi belirtileri ortalama puanı 40.4±0.4, kişisel dayanıklılık ortalama puanı 34.6±0.4’ tür. İşçilerin %92.1’ de iş stresi belirtileri, %42.6’ sında tükenmişlik bulguları mevcuttur. İşçilerin %80.0’ ı yorgun, %16.8’ i kronik olarak yorgundur. İş stresi bulguları ile kişisel dayanıklılık puanları arasında pozitif korelasyon saptanmıştır (r=0.62, p=0.001). İş stresi belirtileri ortalama puanı yüksek düzeyde fizik güç gerektiren iş yapanlarda (42.7±1.0), iş yerinde kendisine saygıyla yaklaşılmadığını düşünenlerde (44.5±1.2), birlikte çalıştığı kişiler kendisi ile ilgilenmeyenlerde (45.0±2.5), işyerinde işçilerle yöneticilerin ilişkisinin kötü olduğunu düşünenlerde (43.1±1.1), geliri tek başına ailesinin geçimini sağlamayanlarda (42.9±0.1), işinden memnun olmayanlarda (47.8±2.3) anlamlı olarak yüksek bulunmuştur (p<0.05). Kişisel dayanıklılık ortalama puanı hızlı çalışması gerekenlerde (36.5±0.7), sürekli ayakta çalışmak zorunda olanlarda (35.1±0.5), iş yerinde kendisine saygıyla yaklaşılmadığını EDİRNE-2014
1008 17. ULUSAL HALK SAĞLIĞI KONGRESİ
düşünenlerde (37.0±0.8), işini yaparken karar verme özgürlüğü olmayanlarda (35.9±0.8), birlikte çalıştığı kişiler kendisi ile ilgilenmeyenlerde (38.5±1.4), işyerinde işçilerle yöneticilerin ilişkisinin kötü olduğunu düşünenlerde (36.5±0.7), geliri tek başına ailesinin geçimini sağlamayanlarda (35.4±0.6), işinden memnun olmayanlarda (39.8±1.2) anlamlı olarak yüksek bulunmuştur (p<0.05).
Sonuç ve Öneriler
Çay paketleme fabrikasında çalışan işçilerde yaygın subjektif yorgunluk ve iş stresi saptanmıştır. Yüksek fizik güç gerektiren iş yapmak, iş yerinde işçiler ve yöneticiler arasında sosyal desteğin iyi olmaması, gelir azlığı, karar verme özgürlüğü olmaması yorgunluk ve iş stresini arttıran faktörler olarak saptanmıştır. İş yerinde stresle başa çıkmada kurumsal ve kişisel önlemler hakkında işveren ve işçilere yönelik broşür hazırlanmış ve eğitim verilmiştir.
Anahtar kelimeler: İş stresi belirtileri, kişisel dayanıklılık, işçi, iş yaşamı kalitesi