Akademik Veri Yönetim Sistemi
Dil Araştırmaları, sa.26, ss.227-242, 2020 (Hakemli Dergi)
Öz: Yapısı hakkında farklı görüşler ileri sürülen /-DIk/ sıfat-fiil eki, kullanım
özellikleri bakımından oldukça dikkat çekicidir. Köktürkçede, sıfat göreviyle
kullanılan /‑DUK/ ekli sıfat-fiil gruplarından sonra herhangi bir çekim eki
gelmemiş ve bu yapı, sonrasında gelen isme doğrudan bağlanmıştır. /‑DIk/
eki sonrasında gelen ve zamanla yaygınlık kazanmaya başlayan iyelik ekli
kullanım, tarihi Türk yazı dili içinde belli aşamalardan geçmiştir. Bugün
Türkiye Türkçesinde /-DIk/ ve /-(y)AcAk/ ekleri diğer sıfat-fiil eklerinden
daha farklı bir kullanım hüviyetine kavuşmuştur. Başta /‑DIk/ olmak üzere,
bu iki sıfat-fiil ekinin kendisinden sonra iyelik eki almasında bu eklerin yapı
ve görev özellikleri etkili olmuştur. Hizmet ettiği fiilimsi gruplarıyla Eski
Türkçeden beri diğer fiilimsi eklerinden ayrılan /‑DUk/, oluşturduğu kelime
grubundaki isimlerle ve sonrasında gelen isimle münasebeti bakımından da
diğer sıfat-fiillerden farklıdır.
Bu çalışmada, /-DIk/ ekinin iyelik eki alma süreci tarihi ve çağdaş Türk
lehçelerindeki kullanım özellikleriyle birlikte takip edilmiştir. Bugün
Türkiye Türkçesine özgü olan /-DIk/ + iyelik eki + isim kullanımının
sebepleri ortaya konmuştur. Bu şeklin yaygınlaşmasında /-DIk/ ekinin
yapısı, oluşturduğu fiilimsi grubunun nitelikleri ve kendinden sonra gelen
kelimelerle münasebeti irdelenmiştir.
Anahtar Sözcükler: /-DIK/ sıfat-fiil eki, iyelik eki, Türk dili