Akademik Veri Yönetim Sistemi
Ulusal Üstün Yeteneklilerin Eğitimi Kongresi, İzmir, Türkiye, 2 - 04 Mayıs 2025, ss.214-216, (Özet Bildiri)
Yapay zekanın öğrenme ve öğretime
getirdiği katkıların yanı sıra çeşitli risk ve etik sorunları beraberinde
getirdiği ifade edilmektedir (Zawacki-Richter vd., 2019). Öğrencilerin eğitim
süreçlerinde yapay zeka araçlarını nasıl kullandıkları ve bu araçlarla nasıl
bir etkileşim kurdukları tam olarak bilinmemektedir. Ayrıca, yapay zekanın etik
kullanımı, gizlilik ve güvenlik gibi konulara ilişkin farkındalık düzeyleri
hakkında da yeterli veri bulunmamaktadır.
Yapay zekanın (YZ) bir alt dalı
olan üretken yapay zeka (ÜYZ) ise makine öğrenimi ile
eğitilmiş veri setleri
vasıtasıyla içerikler oluşturmaya yarayan bir yapay zeka alanıdır (Aydın
& Karaaslan, 2023).
Alanyazında YZ’nin öğrenme süreçlerine nasıl entegre edileceği, entegre
sürecindeki olumlu ve olumsuz etkileri
ile ilgili birçok çalışma bulunurken ÜYZ’nin etik
kullanımı, güvenirliği ve
özgünlüğü ile ilgili çalışmaların yetersizliği üzerinde durulmaktadır
(Aydın & Karaaslan, 2023;
Malik vd., 2024; Nguyen vd., 2023). YZ’nin etik kullanımı ile
ilgili ilkeler geliştirilmesi söz
konusu olduğunda henüz yeterli bilgiye sahip olunmadığı gibi
bu ilkelerin yapay zekanın hızına
yetişip yetişemeyeceği de bir bilinmez olarak karşımıza
çıkmaktadır (Nguyen vd., 2023).
Bu nedenle, ÜYZ’nin eğitimde etkili ve etik biçimde
kullanılabilmesi için, öğrenci
etkileşimlerinin incelenmesini, içeriklerin doğruluk ve kalite
açısından değerlendirilmesini
içeren sistemli bir izleme ve değerlendirme sürecine ihtiyaç
olduğu ileri sürülmektedir
(Bettayeb vd., 2024). Buradan hareketle bu çalışmanın amacı özel
yetenekli öğrencilerin proje
yazım süreçlerini incelemek ve ÜYZ’nin eğitimde kullanımına
yönelik algıları ile etik ve
güvenlik kaygılarını inceleyerek ÜYZ’nin eğitimde etik, güvenilir
ve özgün kullanımına ilişkin
farkındalıklarını belirlemektir. Bu araştırmanın çalışma grubunu
İzmir’de bir Bilim ve Sanat
Merkezinde Bilişim Teknolojileri dersine devam eden özel
yetenekli olarak tanılanmış 21
lise öğrencisi oluşturmaktadır. Araştırma durum çalışması
olarak yürütülmüştür. Bu çalışma
kapsamında öğrencilerden verilen bir proje yazma
şablonuna göre bir konu hakkında
proje yazmaları istenmiştir. Öğrencilere proje yazma
sürecinde araştırmayı nasıl
yapacakları konusunda yönlendirme yapılmamış araştırma
sürecinin ekran kaydı alınacağı
konusunda öğrenciler bilgilendirilmiştir. Öğrencilere bir ders
saati süre verilmiştir.
Öğrencilere uygulama öncesinde yapay zeka kullanımına yönelik bir
eğitim verilmemiştir. Uygulama
sonrasında bu çalışmaya katılan öğrencilerle yapay zekanın
etik kullanımına yönelik olarak
odak grup görüşmesi yapılmıştır. Yarı yapılandırılmış
görüşme soruları araştırmacılar
tarafından alanyazına dayandırılarak hazırlanmıştır.
Araştırmada öğrencilerin yapay
zeka sohbet aracıyla olan deneyimleri, görüşme verileri ve
proje raporları
değerlendirilmiştir. Ekran kayıtları üç alan uzmanı tarafından analiz
edilmiştir.
Görüşmelerden elde edilen nitel
veriler MAXQDA yazılımı ile analiz edilip raporlanmıştır.
Araştırmada elde edilen verilere
göre öğrencilerin yapay zeka destekli proje yazım
süreçlerinde proje raporunda yer
alan bölümleri yazarken (amaç cümlesi oluşturma, giriş,
yöntem, bulgular, sonuçlar) ÜYZ
araçlarından yararlandıkları görülmüştür. Öğrencilerin
özellikle proje giriş bölümünü
yazarken ÜYZ aracının önerilerini dikkate aldığı ve ÜYZ
aracının ürettiği metni
kullandıkları belirlenmiştir. Kaynakça bölümü oluşturulurken ise
yalnızca bir öğrencinin ÜYZ
aracının önerdiği kaynakları tek tek kontrol ettiği ve
doğruluğunu teyit edemediği ya da
ulaşamadığı kaynakları çalışmasından çıkardığı
görülmüştür. Öğrenciler, ÜYZ
kullanma noktasında kendilerini iyi/çok iyi seviyede
tanımlarken tamamı ÜYZ araçlarını
haftada en az 3-4 kez kullanmaktadır. ÜYZ’yi çoğunlukla
bir konuda bilgi edinmek,
kodlama/programlama süreçlerinde, çözemediği soruların
çözümünü araştırma, çalışmalarına
başlık üretme, ödev raporlarını yazma ve sohbet etme
amaçlı kullandıklarını ifade
etmişlerdir. Öğrencilerin ÜYZ kullanımı ile ilgili olarak gizlilik
ve güvenlik noktalarında bilgi
sahibi olmadığı görülmüştür. Öğrencilerden sadece iki tanesi
ÜYZ’nin bilgilerin gizliliğine
dikkat ettiğini ve güvenli bir şekilde koruduğuna inanmaktadır.
Ayrıca öğrenciler verilerinin
toplanması ve analiz edilmesinin kendilerini rahatsız etmediğini
ifade etmişlerdir. ÜYZ araçlarının
algoritmalarının yanlı olduğunu düşünmekte ve fakat yine
de kullandıklarını
belirtmişlerdir. Öğrenciler ÜYZ araçlarının bilgiye ulaşma ve bilgi üretme
konusunda dijital uçurumu
kapatacağına inanmaktadırlar. Elde edilen sonuçlara göre
öğrencilere küçük yaşlardan
itibaren doğru bilgiye ulaşma ve doğru bilgiyi üretme süreçleri
ve araştırma etiği ile ilgili
eğitimler ya da dersler verilmelidir. Bununla birlikte öğrencileri
eğiten öğretmenlerin ve öğretmen
adaylarının da ÜYZ araçlarının kullanımı ve araştırma etiği
ile ilgili eğitimler alması önem
arz etmektedir. Bu araştırmanın sonuçlarının yapay zekanın
eğitim ve öğretim ortamlarında
etik ve sorumlu kullanımına yönelik anlamlı çıkarımlar
sağlaması öngörülmektedir.