19. Yüzyıla Ait Bursa ve Rize Tereke Kayıtlarından Hareketle Mehir ve Servet Arasındaki İlişki

Keleş Yıldız S.

II. INTERNATIONAL SYMPOSIUM ON ECONOMIC THOUGHT, İstanbul, Türkiye, 22 - 24 Mayıs 2021, ss.76-77

  • Yayın Türü: Bildiri / Özet Bildiri
  • Basıldığı Şehir: İstanbul
  • Basıldığı Ülke: Türkiye
  • Sayfa Sayıları: ss.76-77
  • Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

ÖZET

 

19. YÜZYILA AİT BURSA VE RİZE TEREKE KAYITLARINDAN HAREKETLE

MEHİR VE SERVET ARASINDAKİ İLİŞKİ

 

Arş. Gör. Dr. Sema KELEŞ YILDIZ*


 

Mehir, nikah akdi esnasında erkeğin kadına ödediği ya da ileride ödemeyi taahhüt ettiği ve sadece kadının tasarrufunda olan her türlü para veya mal şeklinde tanımlanabilir. Kur’ân-ı Kerim ve hadislerde bahsi geçen mehir, sadece dini açıdan değil aynı zamanda sosyal ve iktisadi açıdan da üzerinde durulması gereken önemli bir konudur.

Mehir iktisadi açıdan bakıldığında bir borç alacak akdi olarak görülebilir. Nitekim çalışmanın temel kaynakları olan terekelerde yani miras kayıtlarında açıkça görülmektedir ki; eğer vefat eden kişi erkek ise mehir, terekenin “minhâ’l-ihrâcat” kısmına yani defin masrafları, vasiyetler, borçlar ve resmi görevlilerin aldığı ücretlerin kaydedildiği gider kısmına yazılmaktadır. Özellikle “deyn-i müsbet” yani borç ifadesinin zaman zaman mehir için kullanılması, mehrin erkeğin zevcesine olan borcu olarak kaydedildiğini göstermektedir. Vefat eden kişi kadın olduğunda ise mehir diğer mal varlıkları ile birlikte kaydedilmekteydi. Mehrin iktisadi açıdan bir diğer önemli işlevi kadına evliliği esnasında ve evliliğin sona ermesi durumunda mali bir güvence sağlamasıdır. Özellikle mehir muaccel olarak yani nikah akdi esnasında ödenmemişse, evliliğin sona ermesi durumunda kadın için mali açıdan bir destek sağlamaktadır. Sadece boşanma durumunda değil aynı zamanda eşinin ölmesi durumunda da kadına güvence sağlamaktadır. Bu açıdan bakıldığında mehir miktarları oldukça dikkat çekicidir. Çünkü mezheplerce mehir için bir alt sınır belirlense de bir üst sınır belirlenmemiştir. Bu durum özellikle birbirinden oldukça farklılık gösteren mehir miktarlarının üzerinde kişilerin servet düzeyinin bir etkisi olup  olmadığı sorusunu akla getirmektedir.

Bu çalışmada erkeğin maddi durumunun yani servetinin belirlenen mehir miktarı ile bir ilişkisi olup olmadığı ortaya koyulmaya çalışılmıştır. Bu bağlamda temel kaynaklar olarak Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi Meşihat kataloğunda bulunan 19. yüzyıla ait iki şer’iyye sicilinde bulunan terekeler kullanılacaktır. Bu defterlerden ilki  C/128 numaralı Bursa Şer’iyye Sicili olup hicri 1286-1287 ve miladi 1869-1870 tarihlerine aittir. Bursa’ya ait şer’iyye sicili müstakil bir tereke defteri olup, bu sicilde 164 adet tereke kaydı bulunmaktadır. Bu kayıtlardan 112 tanesi erkeklere ait terekelerdir ve içlerinden 48 tanesinde mehir borcu kaydedildiği tespit edilmiştir. Çalışmada kullanılan diğer bir arşiv kaynağı ise hicri 1284-1286 ve miladi 1868-1869 yıllarına ait olan 1493 numaralı Rize Şer’iyye Sicilidir. Rize’ye ait şer’iyye sicili ise müstakil bir tereke defteri olmamakla birlikte bu defterde toplam 89 adet tereke bulunmaktadır. Bu terekelerin tamamında ölen kişiler erkektir ve 83 tanesinde mehir borcu kaydedilmiştir. Bununla birlikte Rize terekelerinde ölen 11 kişinin iki eşli olduğu ve her bir eşe ayrı ayrı mehir borcu olduğu tespit edilmiş olup, analizlerde bu 11 terekedeki her iki veri de kullanılmıştır. Çalışmada bahsi geçen terekeler üzerinden elde edilen toplam servet ve mehir miktarlarına ilişkin veriler doğrultusunda basit doğrusal regresyon ve korelasyon analizleri yapılarak mehir ve servet arasındaki ilişki incelenecektir.

 

JEL Kodları: N00, N3, N35.

Anahtar Kelimeler: Mehir, Servet, Bursa, Rize, Tereke Kayıtları


* Arş. Gör. Dr. Sema KELEŞ YILDIZ, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, İktisat Bölümü, İktisat Tarihi Anabilim Dalı Öğretim Elemanı,  E-mail: semakeles1103@gmail.com, Telefon: 0507 749 22 49, ORCID: 0000-0001-6096-3798

ABSTRACT

 

THE RELATIONSHIP BETWEEN MEHIR AND WEALTH ACCORDING TO THE INHERITANCE RECORDS OF BURSA AND RIZE IN THE 19TH CENTURY

 

Research Assistant Ph.D. Sema KELES YILDIZ[1]


            Mehir can be defined as any kind of money or property that the man pays to the woman during the marriage contract or he undertakes to pay in the future and is only in the possession of the woman. Mehir, which is mentioned in the Quran and hadiths is an important issue that worth stressing not only on a religious aspect but also on social and economic aspects.           

            From the economic point of view, mehir can be seen as a debt and credit relationship. As a matter of fact, it is clearly seen in the inheritance records which are the main sources of the study; if the deceased person is a man, the mehir is written in the "minhâ'l-ihrâcat" part of the inheritance record, that is, in the expense part where burial expenses, wills, debts and fees received by officials are recorded. In particular, the use of the term "deyn-i müsbet" meaning debt for the mehir sometimes shows that the mehir is recorded as the debt of the man to his wife. When the deceased person is a woman, the mehir is recorded with her other assets. Another important economic function of mehir is to provide financial security to the woman during her marriage and also in case of a divorce. It provides financial support for the woman in the event of the termination of the marriage, especially if the money has not been paid during the marriage contract. Besides, it provides assurance not only in case of divorce but also in case of the death of her spouse. From this point of view, the amount of mehir is quite interesting. Because, although a lower limit is set by the madhhabs for mehir, no upper limit has been determined. This situation brings to mind the question of whether the wealth level of the people has an effect on the amount of the mehir, which differs considerably from each other.

            In this study, it is tried to reveal whether the financial situation of the man, in other words his wealth, has a relationship with the determination of the amount of mehir. In this context, the inheritance records in two judicial record books or şer’iyye sicils in the 19th century in the Ottoman Archives of the Presidency of the Republic of Turkey will be used as the main sources. The first one of these register books is the Bursa judicial record book numbered C / 128 and belongs to the dates of 1286-1287 Hijri and 1869-1870 AD. This book is a detached inheritance registry book and contains 164 heritage records. 112 of these records belong to men, and 48 of them are recorded with mehir debts. Another archival source that will be used in the study is the Rize judicial record book numbered 1493, which belongs to the years 1284-1286 Hijri and 1868-1869 AD. Although this is not a detached inheritance record book, there are a total of 89 inheritance records in it. All these records belong to men, and 83 of them were recorded with mehir debt. However, it is determined that 11 people in Rize inheritance records had two wives and they owed mehir debt to each wife separately. Both of the data in these 11 records will be used in the analysis. In this study, the relationship between mehir and wealth will be analyzed by making simple linear regression and correlation analysis in line with the data on the total wealth and the amount of mehir obtained from the aforementioned records.

 

JEL Classification: N00, N3, N35.

Key Words: Mehir, Wealth, Bursa, Rize, Inheritance Records

 


[1] Research Assistant Ph.D. Sema KELES YILDIZ, Recep Tayyip Erdogan University,  Faculty of Economics and Administrative Sciences, Department of Economics, Department of Economic History, E-mail: semakeles1103@gmail.com, Telephone: 0507 749 22 49, ORCID: 0000-0001-6096-3798