RİZE

Rize Kız Enstitüsü

MEB Rize Ölçme ve Değerlendirme Merkezi

Miskine AKAR

Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, araştırma görevlisi, miskine.akar@erdogan.edu.tr

Selvi Burcu GÜLER

İstanbul Aydın Üniversitesi, öğretim görevlisi, selviguler@aydin.edu.tr

Cumhuriyet’in kuruluşundan itibaren gençlerin eğitimine önem verilmiş, bu amaçla kız ve erkek enstitüleri açılmıştır. Yeni devletin modernleşme çabaları sonucu kentte artan imar faaliyetleri, Rize Kız Enstitüsü’nün de bulunduğu Cumhuriyet Caddesi aksında yoğunlaşmıştır. 1944-45 yılında Tophane Mahallesi’nde bulunan Maksut Paşa Konağı; Akşam Kız Sanat Okulu olarak faaliyete geçirilmiş, 1955’te Kız Enstitüsü’ne dönüştürülmüştür. 2021’in son aylarına kadar Gülbahar Hatun Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi’ne bağlı olan bu yapılar, eğimli ve yüksek bir arazide yaklaşık iki buçuk dönümlük alanda konumlanmaktadır. Günümüzde MEB Rize Ölçme ve Değerlendirme Merkezi olarak kullanılmaya başlanan B Blok, 1957’de eski bir konağın (Maksut Paşa Konağı) temelleri üzerinde inşa edilmiştir. İncelenen yapının mimari proje ve mimar bilgisine erişilememiş; ancak okulun yeni binasına (A Blok) ait vaziyet planı ve yapı ruhsatına ulaşılmıştır. Binanın, dönemin yaygın uygulaması olarak yerel müteahhitler aracılığıyla inşa edildiği düşünülmektedir. Dönemin ihtiyaçları doğrultusunda bodrum üzeri iki katlı olarak inşa edilen bina; modüler pencere düzeni, onları çevreleyen dikdörtgen ve çıkıntılı şerit söveleri, geniş saçaklarıyla yerel-modernist mimari dili sergiler. Yapının; yerden yükseltilmesi, giriş aksının vurgulanması, iklimden bağımsız modüler cephe kurgusu ve çok yüzeyli çatı sistemi gibi özellikleriyle dönemin kırsal kesimdeki okul binalarıyla benzerlikler taşımaktadır. Binanın kütle ve cephesel düzeninde değişiklikler yapılsa da, büyük ölçüde özgün mimarisini ve işlevini korumaktadır.

                        Ankara başta olmak üzere ülkenin diğer şehirlerindeki kamu yapılarında görülen, modern yaklaşımın yerel arayışlarla harmanlandığı ll. Milli Mimarlık akımı; Rize Kız Enstitüsü mimarisini de etkilemiştir. Bina; doluluk-boşluk ve yatay-dikey hatları bakımından Sedat Hakkı Eldem’in bu akım etkisindeki yapılarıyla (Zeyrek SSK binası gibi) benzerlikler göstermektedir.

                        Erken Cumhuriyet döneminde devletin her alandaki modernleşme çabaları arasında, kırsal ve kent merkezlerinde gerçekleştirilen imar faaliyetleri önde gelmiş; bunlar arasında da özellikle eğitim yapıları mimari, strüktür ve yapı malzemesi seçiminde daha çok önem verilen yapılar olmuştur. 1957’den günümüze kadar genel kütle karakterini koruyan Rize Kız Enstitüsü; açıldığı dönemde Rize’deki lise dengi kız okullarının ilki sayılması, döneminin yaygın mimari eğilimini yansıtması, Rize’nin erken modern dönemine tanıklık eden sayılı örneklerden olması gibi özellikleri bakımından Cumhuriyet’in modern mimari örneğidir. Yapı, sahip olduğu özellikler bakımından kent belleğinde ve toplumsal hafızada anı değeri taşımaktadır. Erken 20. yy. mimarisiyle inşa edilen Rize Kız Enstitüsü’nün korunarak, Cumhuriyet’in modern mirası kapsamında değerlendirilmesi gerektiği düşünülmektedir.