An Evaluation of the 18th Century Istanbul Fountains: Osman III and Mustafa III Period Fountains


Akar M., Urfalıoğlu N.

Türkiye Cumhuriyeti’nin 100. Yılında Uluslararası Genç Araştırmacılar Sempozyumu “Dünden Bugüne Türk Mimarlığı" /On the 100th Anniversary of the Republic of Turkey: International Symposium on Young Researchers Turkish Architecture from Past to Present, Ankara, Turkey, 22 - 24 March 2023, pp.339-355

  • Publication Type: Conference Paper / Full Text
  • City: Ankara
  • Country: Turkey
  • Page Numbers: pp.339-355
  • Recep Tayyip Erdoğan University Affiliated: Yes

Abstract

Ottoman architecture particularly reflected the transitions that the world encountered in the 18th century. The visibility of public areas has increased in the eighteenth century, especially in regard to examples of civic architecture. Since the early 18th century, the changes in Ottoman civil architecture can be clearly seen in the architectural style characteristics of fountains, which provide for the needs of the public's needs for water. Fountains serve various functional and social and political objectives, which shows how architecture had changed over the past century. There is no doubt that the change in social politics, and economic circumstances have an impact on this change's background; yet the effect of European architectural movements like Baroque and Rococo, which came with the tendency to the West, is more apparent.

Square fountains are commonly seen, either on the facades of buildings or independently in squares, in the main settlements of 18th-century Istanbul such as Suriçi, Galata, Üsküdar, and on the Golden Horn and Bosphorus line, which are new development zones. Ottoman dynasty members, members of the ruling elite, and members of the palace circle were significant patrons of Istanbul fountains at this century.

Mustafa lll Period (1757-1774), which Semra Ögel (2010), who made important studies on 18th century art and architecture, saw as one of the periods that determined the 18th century Ottoman architecture, and Osman lll (1754-1757) period fountains constitute the scope of this study. In this context, the locations of eighteen fountains in Istanbul that were constructed by the palace patrons during the reigns of Osman III and Mustafa III were identified, and the present state of each fountain were observed by taking current photos. This study compares the plans, facades, ornamental details, and locations of the fountains from the Osman III and Mustafa III eras and discusses their role in the Ottoman architecture of the 18th century.

Keywords: Istanbul, 18th-Century, Fountain Architecture, Osman III, Mustafa III


18. yüzyılda dünyada yaşanan değişimler, Osmanlı mimarisine de yansımıştır. Bu yüzyılda, kamusal alanların görünürlüğünün arttığı özellikle sivil mimari örneklerin ön planda olduğu görülmektedir. 18. yüzyıl başlarından itibaren halkın su ihtiyacını karşılayan çeşmeler mimari üslup özellikleri bakımından Osmanlı sivil mimarisindeki değişimlerin belirgin olarak gözlemlenebildiği yapı türü olmuştur. Bu yüzyılda mimarideki değişimin temsilcisi olan çeşmeler yalnızca fonksiyonel amaçlarla inşa edilmemiş aynı zamanda sosyal ve politik amaçlara da hizmet etmiştir. Bu değişimin arka planında toplumun değişen yaşam biçimleri, siyasi ve ekonomik koşulların etkisi şüphesiz ki vardır; fakat Batı’ya yönelme ile gelen Barok, Rokoko gibi Avrupa kökenli mimari üslupların etkisi daha baskındır.

18. yüzyıl İstanbul Suriçi, Galata, Üsküdar gibi ana yerleşimlerde ve yeni gelişim alanları olan Haliç ve Boğaziçi hattında yapı cephelerinde veya bağımsız olarak meydanlarda inşa edilen meydan çeşmelerine sıklıkla rastlanmaktadır. Bu dönemde İstanbul çeşmelerinin önde gelen banileri Osmanlı hanedan mensupları, yönetici sınıf ve saray çevresidir.

18. yüzyıl sanat ve mimarisi ile ilgili önemli çalışmalar yapan Semra Ögel’in (2010) 18. yüzyıl Osmanlı mimarisini belirleyen dönemlerden biri olarak gördüğü lll. Mustafa Dönemi (1757-1774) ile III. Osman Dönemi (1754-1757) çeşmeleri, bu çalışmanın kapsamını oluşturmaktadır. Bu kapsamda, III. Osman ve III. Mustafa dönemlerinde saraylı banilerin (sultan, sadrazam, hanım sultan) yaptırdığı on sekiz çeşmenin İstanbul’daki konumları tespit edilmiş ve her çeşmenin güncel fotoğrafı çekilerek mevcut durumu belgelenmiştir.  Bu çalışmada III. Osman ve III. Mustafa dönemlerine ait çeşmelerin plan, cephe ve süsleme özellikleri ile konumlanışları karşılaştırmalı olarak incelenecek ve 18. yüzyıl Osmanlı mimarlığı içindeki yeri tartışılacaktır.


Anahtar Sözcükler: İstanbul, 18. yüzyıl, lll. Osman, lll. Mustafa, Çeşme mimarisi.