Akademik Veri Yönetim Sistemi
THE JOURNAL OF ACADEMIC SOCIAL SCIENCE STUDIES, cilt.16, sa.98, ss.267-292, 2023 (Hakemli Dergi)
Osmanlı geç dönem mimarisinin klasik özelliklerden kopmaya başladığı dönem, 18. yüzyıldır. 18. yüzyıl, bir önceki yüzyıl gibi Osmanlı’nın altın çağı sayılan 16. yüzyıl ile çalkantılı geçen 19. yüzyıl kadar ilgi görmemiş ve yeterince araştırılmamıştır. 18. yüzyıl ortalarına denk düşen III. Osman dönemi (1754-57), Osmanlı mimarisinde cami gibi büyük ölçekli anıtsal yapılarda değişimin açıkça izlenebildiği ilk dönem sayılabilir. Önemli yenilik getirici yapılardan ve alışılagelmiş mimari gelenekten ayrılan mimarisiyle Nuruosmaniye gibi sıra dışı bir yapının inşa edildiği III. Osman döneminde inşa edilen yapıların derinlemesine araştırmalarla ele alınmadığı, 18. yüzyıl ile ilgili çalışan araştırmacılarca[1] da vurgulanmıştır. Bu çalışmanın kapsamını, III. Osman’ın 1754-1757 arasında başkent İstanbul’da inşa ettirdiği yapılar oluşturmaktadır. Bu bağlamda, III. Osman’ın İstanbul’da banisi olduğu 27 adet imar faaliyetinden özellikle günümüze ulaşmış yapılar üzerinden bir değerlendirme yapılmıştır. Çalışmanın materyali de araştırmanın birincil kaynakları olan bu yapılardır. Padişahın yaptırdığı yapılardan literatür taraması ile tespit edilebilenlerin yerinde incelemeleri yapılmıştır. Makale kapsamında; incelenmiş olan III. Osman’ın yaptırmış olduğu imar faaliyetlerinden yeni yapı ve yeniden yapımlar konumlanış, plan, cephe ve süsleme özellikleri açısından ele alınmış; sonuçta ise 18. yüzyılda başa geçmiş diğer padişahların yaptırdıkları yapılar ile konumlanış, plan, cephe ve süsleme özellikleri ile karşılaştırılarak III. Osman yapılarının 18. yüzyıl Osmanlı mimarisi içindeki yeri ortaya konmuştur.
Anahtar Kelimeler: 18. Yüzyıl, Osmanlı Mimarisi, III. Osman, Barok, İstanbul.
In the
18th century, the classical characteristics of late Ottoman architecture began
to be replaced. The 18th century, as the preceding century, has not received as
much attention and research as the 16th century, considered the golden age of
the Ottoman Empire, and the turbulent 19th century. The mid-18th century reign
of Osman III (1754–1757) can be considered the first period in Ottoman
architecture in which changes in large-scale monumental buildings such as
mosques can be clearly seen. It has been pointed out by scholars writing and
drawing on the 18th century that the buildings constructed during the reign of
Osman III, during which an extraordinary building such as Nuruosmaniye was
built, which was one of the most important novelties and a departure from the
usual architectural tradition, have not been studied in depth. The scope of
this study includes the buildings constructed by Osman III in the capital city
of Istanbul between 1754 and 1757. This study evaluates the 27 building
activities of Osman III in Istanbul, in particular the buildings that have
survived to the present day. The buildings constructed by the Sultan, which
could be identified through a literature review, were examined on site. In the
scope of the article, the new buildings and reconstructions among the
construction activities of Osman III are analyzed in terms of their
positioning, plan, façade, and ornamentation features. As a result, the
position of Osman III's buildings in 18th-century Ottoman architecture is
revealed by comparing them with the buildings built by other sultans who came
to the reign in the 18th century in terms of their positioning, plan, façade,
and ornamentation features.
Keywords: 18th century, Ottoman
architecture, Osman III, Baroque, Istanbul.