Akademik Veri Yönetim Sistemi
Rize ilahiyat dergisi, cilt.28, ss.97-112, 2025 (Hakemli Dergi)
Nahiv tarihinde müteahhir dönemde kaleme alınan birçok çalışmada farklı görüş ve düşüncelerin tenkit süzgecinden geçtiği müşahede edilmektedir. Bu süreçte eleştirel yaklaşım tarzını benimseyen en önemli nahiv âlimlerinden birisi de eserleri günümüze kadar çeşitli ilim merkezlerinde okutulan ve adını Arap grameri alanında meşhur nahivciler listesine ekleyen İbn Mâlik’tir. İbn Mâlik, sadece kendisinden önceki âlimlerin görüşlerini detaylı bir biçimde analiz etmemiş aynı zamanda kendi dönemindeki gramer anlayışını sorgulama adına güncel eserleri de takip etmiştir. Bu doğrultuda, onun Şerḥu’t-Teshîl adlı eseri, Arap gramerinde özgün bir eleştiri örneğini teşkil etmektedir. Söz konusu eserinde İbn Mâlik, Arap dilinin kurallarının tespitine dair kapsamlı tartışmalar yaparak kendi görüşlerini ortaya koymuş ve Arap dilciliği alanında derin bir iz bırakmıştır. İbn Mâlik bu eserinde çağdaşı İbn Usfûr’u da bazı görüşlerinden dolayı eleştirmiştir. Bu makale İbn Mâlik’in İbn Usfûr’a yönelik eleştirilerini ele almaktadır. Makalenin temel problemini “İbn Mâlik hangi nahvî meselelerde ve niçin İbn Usfûr’u eleştirmiştir?” sorusu oluşturmaktadır. Bu sorunun cevabı aranırken “Nahiv âlimleri İbn Mâlik’in eleştirilerini nasıl yorumlamıştır?” sorusu gündeme gelmiştir. Çünkü İbn Mâlik’in eserleri birçok nahiv âlimi tarafından şerh edilerek çeşitli analizlere konu olmuştur. Ayrıca “İbn Usfûr’un eleştirildiği herhangi bir meselede birbirine zıt görüşü var mıdır? Varsa İbn Mâlik ve nahivciler tarafından dikkate alınmış mıdır?” sorusuna da makalede cevap aranmıştır. Bu çerçevede çalışma, belirtilen sorulara yanıt vermeyi amaçlamaktadır. Doküman analizi yöntemiyle ele alınan bu makale İbn Mâlik’in Şerḥu’t-Teshîl isimli eserindeki İbn Usfûr’a yönelik eleştirileriyle sınırlandırılmış, herhangi bir tenkit içermeyen durumlar araştırmaya dahil edilmemiştir. Ayrıca makale formatından çıkılmaması için bazı nahiv âlimlerinin sadece konu ile bağlantılı yorumlarına yer verilmiştir. Bu çalışmada İbn Mâlik’in yedi nahvî meselede İbn Usfûr’u eleştirdiği tespit edilebilmiştir. İbn Mâlik bu meselelerde genel olarak Arap kullanımını ve semâʿ delilini dikkate almama, yanlış kıyas yapma, genel nahiv kurallarını görmezden gelme ve delilsiz hüküm verme gerekçelerinden dolayı Endülüs dil ekolü temsilcilerinden İbn Usfûr’u tenkit etmiştir. Nahiv âlimlerinin birçoğu genel olarak zikri geçen eleştirilere katılmışlardır. Bununla beraber Ebû Hayyân bazı meselelerde İbn Mâlik’in İbn Usfûr’a yönelik eleştirilerinde yanlış deliller getirdiğini iddia etmiştir. Öte yandan İbn Mâlik’in bazı tenkitlerinde yetersiz kaldığına dair yorumlar da yapılmıştır. Makalede İbn Usfûr’un iki nahvî meselede birbirine zıt görüş beyan ettiği kanısına varılmıştır. Sadece Nâzirü’l-Ceyş bu görüşlerden birine temas etmiştir. Onun dışında ulaşılan kaynaklar içerisinde hiçbir nahiv âliminin bu farklılığa değinmediği müşahede edilmiştir. Bu durum makalenin özgün değerde olduğunu göstermesi açısından önem arz etmektedir. Yapılan araştırmalara göre gerek ülkemizde gerek Arap dünyasında bu isimle müstakil bir çalışma yapılmamıştır. İbn Mâlik’in dil tasavvurunu tanıma adına bu makalenin alana katkı sağlayacağı umulmaktadır.