Bu çalışma, İbn Battûta’nın Rihle adlı seyahatnâmesini tefsir tarihi bağlamında değerlendirmeyi amaçlamaktadır. Seyahatnâmeler, yalnızca tarih ve coğrafya alanına değil, aynı zamanda oluşturuldukları dönemin sosyo-kültürel, ilmî ve dinî yapısına da ışık tutan özgün kaynaklardır. Bu yönüyle Rihle, İslamî ilimlerin gelişim süreci içinde tefsir tarihi açısından dikkate değer anlatımlar sunmaktadır. Çalışmada üç ana başlık altında bir analiz yapılmıştır. İlk olarak, İbn Battûta’nın doğrudan veya dolaylı olarak temas kurduğu ya da bilgi aktardığı müfessir ve kıraat âlimlerine dair anlatımlar ele alınmıştır. Bu çerçevede Ebû Abdullah, Fahreddin Rîgî, Kurtubî, Alâeddin Konevî ve İbn Teymiyye gibi şahsiyetler değerlendirilmiştir. İkinci olarak, Hz. Osman, Hz. Ali ve Zeyd b. Sâbit’e nispet edilen mushaflar, bu mushafların mevcudiyetleri ve muhafaza edildikleri yerlerin yanı sıra onlara yönelik halkın tutumunu yansıtan bilgiler ele alınmıştır. Halkın mushafa yönelik koruma, dua ve teberrük gibi uygulamaları da analiz edilmiştir. Son olarak, Übey b. Ka‘b ve Zeyd b. Sâbit gibi sahabilerin medfun olduğu iddia edilen yerler üzerinden dönemin tefsir anlayışı bağlamında çıkarımlarda bulunulmuştur. Çalışma kapsamında, Rihle’de geçen anlatımlar klasik kaynaklarla karşılaştırılarak tarihsel güvenilirlik açısından eleştirilmiş; İbn Battûta’nın gözlemci kimliği ve ilmî altyapısı dikkate alınarak değerlendirmelerde bulunulmuştur. Nitel araştırma yöntemine dayalı bu analizde metin incelemesi, literatür taraması, karşılaştırmalı analiz ve gerektiğinde narratif çözümlemelere başvurulmuştur. Sonuçta, İbn Battûta’nın Rihle adlı eserinin yalnızca bir seyahatnâme olarak değil, tefsir tarihi ve mushaf kültürü açısından da değerli bir kaynak niteliği taşıdığı görülmüştür. Bu yönüyle çalışma literatürdeki önemli bir boşluğu doldurmakta ve seyahatnâmelerin İslamî ilimler bağlamında ne tür veriler sunabileceğine dair bir bakış açısı ortaya koymaktadır.
This study aims to evaluate Ibn Battuta’s travelogue, Rihla, in the context of the history of tafsir (Qur'anic exegesis). Travelogues are unique sources that shed light not only on the fields of history and geography but also on the socio-cultural, scientific, and religious structure of the period in which they were composed. In this respect, Rihla offers noteworthy narratives in terms of the history of tafsir within the development process of Islamic sciences. The study is analyzed under three main headings. Firstly, the narratives concerning the mufassirūn (exegetes) and qirā’ah scholars with whom Ibn Battuta had direct or indirect contact or from whom he transmitted information are addressed. In this framework, figures such as Abū ‘Abd Allāh, Fakhr al-Dīn Rīgī, al-Qurṭubī, ‘Alā al-Dīn al-Qūnawī, and Ibn Taymiyya are evaluated. Secondly, information is provided regarding the codices (maṣāḥif) attributed to ʿUthmān, ʿAlī, and Zayd ibn Thābit, their existence and the places where they were preserved, as well as the attitudes of the people towards them. The public practices related to the codices, such as preservation, supplication (duʿāʾ), and seeking blessings (tabarruk), are also analyzed. Lastly, inferences are made in the context of the period’s understanding of tafsir based on the locations claimed to be the burial sites of Companions such as Ubayy ibn Kaʿb and Zayd ibn Thābit. Within the scope of the study, the narratives in Rihla are compared with classical sources and critically examined in terms of historical reliability; evaluations are made by considering Ibn Battuta’s observational identity and scholarly background. This analysis, based on the qualitative research method, employs text analysis, literature review, comparative analysis, and when necessary, narrative interpretations. As a result, it has been observed that Ibn Battuta’s Rihla is not merely a travelogue but also a valuable source in terms of the history of tafsir and the culture of the codex (muṣḥaf). In this respect, the study fills an important gap in the literature and provides a perspective on what kind of data travelogues can offer within the context of Islamic sciences.
