Akademik Veri Yönetim Sistemi
Türkbilmat-6, Ankara, Türkiye, 28 - 30 Ekim 2023, ss.758-759
Matematik öğretiminde kavramların önemli bir yeri vardır. Çünkü kavramlar verilerin sistemli bir şekilde
sınıflandırmasını sağlar (Gökkurt-Özdemir, Yıldız-Durak, Karaoğlan-Yılmaz, & Yılmaz, 2021). Öğrencilerdeki
kavramsal öğrenmeye mani olan sebeplerden karşımıza en çok çıkan sebeplerden biri kavram yanılgılarıdır.
Alanyazında kavram yanılgılarıyla ilgili birçok çalışma bulunmaktadır. Kavram yanılgılarıyla ilgili farklı alanlarda
çalışmalar yapılmıştır. Araştırmacıların çoğu öğrencilerin bilginin matematiksel anlamını kavramadan
ezberlemelerinin kavram yanılgısına sebep olabileceğine değinmişlerdir (Yenilmez & Yaşa, 2008).
Kavram yanılgısı öğrenciyi sistematik olarak hataya yönlendiren kavrama şeklidir (Bingölbali & Özmantar,
2015). “Kavram yanılgısı, kişisel deneyimler sonucu oluşan, bilimsel gerçeklere aykırı olan, bilim tarafından
gerçekliği kanıtlanmamış, yeni kavramların öğretilmesini ve öğrenilmesini engelleyen bilgilerdir” (Çakır & Yürük,
1999). Baki, (2006)’ ye göre ise kavram yanılgısı öğrencilerin hatalı tecrübeleri sonucu edinilen davranışlardır.
Hansan (2006), öğrencinin zihninde bilgiyle ilgili bir fikir olduğunu ve bu fikrin matematiksel bilgiyle çelişmesini
kavram yanılgısı olarak tanımlamıştır. Literatürde kavram yanılgısı pek çok farklı terimle ifade edilmektedir.
Bunlardan birkaçı “ön kavrayış” (preconceptions), “alternatif kavrayış” (alternative conceptions), “olgunlaşmamış
kavrayış” (naive conceptions) terimleridir. Bu açılardan kavram yanılgısı “bir konuda uzmanların üzerinde
hemfikir oldukları görüşten uzak kalan algı ya da kavrayış” olarak tanımlanmaktadır. Sonuç olarak kavram yanılgısı
“sistemli bir şekilde öğrenciyi hataya yönlendiren kavrayış şekli” olarak ifade edilebilir (Zembat, 2008). Alanyazın
incelendiğinde farklı özellikleri olan kavram yanılgıları olduğu görülmektedir. Bu yüzden kavram yanılgılarının da
farklı türleri vardır. Kavram yanılgıları dört başlıkta incelenmiştir. Bunlar “aşırı genelleme, aşırı özelleme, kısıtlı
algılama ve yanlış tercümedir” (Akt. Zembat, 2013).
Kavram yanılgısı öğrencilerin zihinlerine yerleştikten sonra öğrencideki bu yanılgıyı değiştirmek çok
zordur. Bu yüzden öğrenciler bilgiyi nasıl öğrendiği, neden öğrendiği gibi konular üzerinde kafa yormalıdır.
Böylece öğrenci yeni ve eski bilgisi arasında bağlantı kurarak aynı hatayı yapma riskini azaltmış olacaktır. Bunu
başarabilmek ve öğrencideki yanılgıyı gidermek için izlenecek yol, verilecek geri bildirimlerim önemi büyüktür (Fui
& Lian, 2018).
Matematik içeriğinde pek çok farklı konu içeren bir derstir. İçeriğindeki bu konularda öğrencilerin
zorlandığı konular ve konuların zorluk dereceleri birbirinden farklıdır. Üslü ifadeler konusu da öğrencilerin
zorlandığı bu konulardandır (Cengiz, 2006). Üslü ifadeler konusu 5,6,7 ve 8. sınıfta bulunmaktadır. 5. sınıfta
sadece üs kavramıyla başlayıp kare, küp alma kazanımları bulunmaktadır. Diğer sınıflarda da kazanımlar eklemeli
olarak her sınıf düzeyinde işlenmektedir. Üslü ifadeler konusunun her sınıf düzeyinde olması öğrencide oluşan bir
kavram yanılgısını sonraki senelerde devam etmesine sebep olacaktır. Bu yüzden üslü ifadeler konusundaki
kavram yanılgılarının giderilmesi matematik öğretimi açısından büyük önem arz etmektedir.
Kavram yanılgısını gidermenin pek çok yolu vardır. Kavram değişim yaklaşımı yanılgıları gidermek için en
etkili yollardan biridir. Kavram değişim yaklaşımının kapsamında kavram değişim metinleri, çürütücü metinler,
kavram haritaları, bilişsel çelişki gibi yöntem ve teknikler kullanılmaktadır.
Bilişsel çelişki, bir kavram ya da durumun bireyin zihninde olan yapısı ile ilk defa karşı karşıya kaldığı bir
durumun çatışması ve bu buhran halidir. Bu çatışma durumuyla karşı karşıya kalan kişi çatışmayı çözmek için bazı
zihinsel süreçten geçer. Bu uyum süreci esnasında bireyde kavramsal değişim oluşmaktadır (Strike ve Posner,
1992; Akt: Akgün & Deryakulu, 2007). Kavram yanılgılarının bilimsel bilgiye dönüşmesi sürecinde bilişsel çelişkinin
önemli bir yeri vardır (Caravita, 2001). Bilişsel çelişkinin aşamaları altı başlık altında toplanmıştır. Birinci aşama
kavram yanılgısını ortaya çıkarma. İkinci aşama çelişkinin örnekler üzerinden gösterilmesi. Üçüncü aşama
çelişkinin derinleştirilmesi, farklı örnekler üzerinde tartışılması. Dördüncü aşama bilimsel bilginin sunulması,
Beşinci aşama kavramın genişletilmesi, benzer örnekler verilmesi. Altıncı aşama sonuçların toplanıp özet halinde
sunulması şeklindedir (Yaman, 2013).
Kavram yanılgılarını giderebilmek için kavramsal değişim yaklaşımı kullanılırken öğrencilere çelişkiler
sunulur. Bu çelişkiler öğrencilerin kendi bildikleri kavramlarda bir sorun olduğunu görmelerini sağlayacak özellikte
olmalıdır. Öğrencilerdeki yanılgıları ve hataları giderebilmek için önerilen üç aşama vardır. Birinci aşama
“öğrencilerin bilgi eksikliği ve kavram yanılgıları saptanır”. İkinci aşama, “bu eksikliklerin ve yanılgıların giderilmesi
için kazanımlara uygun yöntem teknik ve materyaller geliştirilir”. Üçüncü aşamada ise “geliştirilen bu yöntem
teknik ve materyaller uygulanarak bilgi eksikliklerini ve kavram yanılgıları ortadan kaldırılmaya çalışılır” (Gönen &
Akgün, 2005).
Literatürde kavram yanılgılarının tespitiyle ilgili birçok çalışma bulunmaktadır. Ancak kavram
yanılgılarının giderilmesiyle ilgili çalışmalarda hala eksikler bulunmaktadır. Dolayısıyla bu çalışmada 8. sınıf öğrencilerinin üslü ifadeler konusundaki kavram yanılgılarını tespit edilip, bilişsel çelişki stratejisiyle giderilmesi
amaçlanmıştır. Bu çalışmanın araştırma sorusu “Bilişsel çelişki stratejisinin üslü ifadelerdeki kavram yanılgılarının
çözümüne etkisi nelerdir?” şeklindedir