Akademik Veri Yönetim Sistemi
Uluslararası 12. Üsküdar Sempozyumu / 12th International Üsküdar Symposium, İstanbul, Türkiye, 13 - 15 Ekim 2023, cilt.12, ss.89
Üsküdar Ayazma Camii, 18. yüzyıl III. Mustafa dönemi eserleri içerisinde önemli bir yere sahiptir. 18. yüzyıl sanat ve mimarisi ile ilgili önemli çalışmalar yapan Semra Ögel’in (2010) 18. yüzyıl Osmanlı mimarisini belirleyen dönemlerden biri olarak gördüğü III. Mustafa dönemi (1757-1774)’nde inşa edilen ve erken dönem Osmanlı barok mimarisini yansıtan 1760 tarihli Üsküdar Ayazma Camii, yakın tarihli Nuruosmaniye Camii (1755) kadar olmasa da Barok üslubun nitelikli bir örneğini oluşturmaktadır. Ayazma Camii’nin İstanbul tarihi yarımadaya karşı hâkim bir konumda yer alışı, ihtişamlı ve uzaktan algılanabilen boyutları, hünkâr köşkü gibi çağının tipik bir örneğini sergileyen bölümleri, cephelerinde yer alan çok sayıdaki köşkvari kuş evleri gibi nitelikleriyle dönem camileri içinde ayırt edici bir özelliktedir. 18. yüzyıl III. Mustafa döneminde Ayazma Camii ile benzer tarihlerde inşa edilmiş Laleli III. Mustafa Türbesi, Büyük Yeni Han, Taşhan gibi yapılarda kuş evi görülmesine rağmen Üsküdar Yeni Valide Camii (1710), Üsküdar Ayazma Camii ve Üsküdar Selimiye Camii (18. yüzyıl sonları) gibi camilerde kuş evleri nadir olarak görülmektedir. 18. yüzyılda III. Mustafa dönemi mimarisi klasik dönem özelliklerinin büyük ölçüde devam ettiği bir dönem olarak değerlendirilmektedir. Ayazma Camii cephelerinde basit olarak düzenlenen kuş evleri mimarisinde penci kemer gibi klasik dönem elemanlarının kullanımı; kovuk biçimindeki kuş evlerinin dikdörtgen cepheli/köşk biçimli örnekler kadar olması gibi etkenler bu kanıyı desteklemektedir. Bu çalışmada, 18. yüzyıl Osmanlı mimarisindeki önemli barok özellikteki yapılardan biri olan Üsküdar Ayazma Camii kuş evleri incelenmiş, Üsküdar Ayazma Camii kuş evleri özelinde İstanbul’daki nitelikli kuş evleriyle benzerlikleri araştırılmış ve ilgili literatüre katkı sağlanması amaçlanmıştır. Ayazma Camii cepheleri, avlu kapıları ve hünkâr köşkü üzerinde yer alan toplamda 20 adet kuş evi yerinde fotoğraflanarak detaylı olarak incelenmiş ve 18. yüzyıl Osmanlı kuş evi mimarisi içerisinde karşılaştırmalı olarak değerlendirilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Üsküdar Ayazma Camii, Kuş evi, III. Mustafa, 18. Yüzyıl, Osmanlı Mimarisi,
Barok.
The Üsküdar Ayazma Mosque has an important place among the works of the Mustafa III period of the 18th century. Built in the Mustafa III period (1757–1774), which Semra Ögel (2010), who has made significant studies on 18th-century art and architecture, considers to be one of the defining periods of 18th-century Ottoman architecture, the 1760 Üsküdar Ayazma Mosque, which reflects early Ottoman Baroque architecture, is a qualified example of th e Baroque style, although not as much as the more recent Nuruosmaniye Mosque (1755). The Ayazma Mosque is unique among the mosques of this period because of its dominant position against the historical peninsula of Istanbul, its magnificent and perceptible dimensions, its sections such as the hünkâr pavilion, which is a typical example of its era, and the numerous pavilion-like birdhouses on its facades. Although 18th-century mosques from the Mustafa III period, such as the Laleli Mustafa III Mausoleum, Büyük Yeni Han, and Taşhan, which were built around the same period as the Ayazma Mosque, have birdhouses, birdhouses are rare in mosques such as the Üsküdar Yeni Valide Mosque (1710), the Üsküdar Ayazma Mosque, and the Üsküdar Selimiye Mosque (late 18th century). In the 18th century, the architecture of the Mustafa III period is considered to be a period in which the characteristics of the classical period were largely continued. Factors such as the use of classical elements such as pent arches in the architecture of the birdhouses, which are simply arranged on the facades of the Ayazma Mosque, and the number of hollow birdhouses as well as the number of relief birdhouses support this view. In this study, the birdhouses of the Üsküdar Ayazma Mosque, which is one of the significant baroque buildings of 18th-century Ottoman architecture, were analyzed. The similarities between the birdhouses of the Üsküdar Ayazma Mosque and the qualified birdhouses in Istanbul were investigated, and it was aimed to contribute to the related literature. A total of 20 birdhouses on the facades, courtyard gates, and hünkâr pavilion of Ayazma Mosque were photographed on site, analyzed in detail, and evaluated comparatively within the 18th-century Ottoman birdhouse architecture.
Keywords: Üsküdar Ayazma Mosque, Birdhouse, Mustafa III, 18th Century, Ottoman Architecture, Baroque.