Gözler ve Işıktaç Neden Farklı Düşünüyor: Yeni Kantçı Okullar Ayrımının Hukuk Felsefesine Etkisi

---

Atıf İçin Kopyala

Şensoy P. Ç.

XI. Hukuka Felsefî ve Sosyolojik Bakışlar Sempozyumu (HFSA), İstanbul, Türkiye, 2 - 04 Ekim 2024, (Yayınlanmadı)

• Yayın Türü: Bildiri / Yayınlanmadı
• Basıldığı Şehir: İstanbul
• Basıldığı Ülke: Türkiye
• Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

Gözler ve Işıktaç Neden Farklı Düşünüyor:

Yeni Kantçı Okullar Ayrımının Hukuk Felsefesine Etkisi

Arş. Gör. Pirali Çağrı ŞENSOY[1]

               Türk hukuk doktrininde Kemal Gözler ve Yasemin Işıktaç iki farklı hukuk felsefesi yaklaşımını temsil etmektedir. Gözler’in ismi anıldığında Hans Kelsen’in hukukî pozitivist yaklaşımı, Işıktaç’ın ismi anıldığında Gustav Radbruch’un doğal hukukçu yaklaşımı akıllara gelmektedir. Bu bildiride Gözler ve Kelsen’in Işıktaç ve Radbruch’tan farklı düşünmesinin Yeni Kantçı okullar arasındaki ayrımdan kaynaklandığı ortaya konulacaktır.

               Kelsen ve Radbruch’un her ikisi de Yeni Kantçı hukuk düşünürleridir. Yeni Kantçılık 19. YY’da ortaya çıkmış ve Birinci Dünya Savaşı’na kadar Alman düşüncesinde etkili olmuş bir felsefî harekettir. Kant sonrası Alman idealistlerinin aşırı metafizikçi tutumu ve daha sonra Alman idealistlerine karşı bir tepki olarak pozitivist hareketin katı doğa bilimleri yaklaşımı Yeni Kantçıların içinde bulundukları felsefî atmosferden rahatsız olmaları sonucunu doğurmuştur. Otto Liebmann’ın “Zurick zu Kant” (Kant’a dönelim) sloganıyla başlayan Yeni Kantçı hareket Alman idealistlerine ve pozitivistlere aynı anda bir tepki olarak ortaya çıkmıştır.

               Bununla birlikte yeknesak bir Yeni Kantçı hareketten bahsetmek mümkün değildir. Yeni Kantçı hareket içerisinde Marburg Okulu ve Güneybatı Okulu olmak üzere iki farklı okul öne çıkmaktadır. Bu okullar Kant’a bakış açıları, genel olarak bilim felsefesine yaklaşımları ve özellikle Kant’ın transandantal bilgi felsefesine yaklaşımları bakımından farklılık göstermektedir. Kelsen ve Radbruch arasında ortaya çıkan ve etkileri Gözler ve Işıktaç üzerinden Türk doktrininde de görülen yaklaşım farklılıklarının pek çok sebebi olmakla birlikte en önemli temellerinden birisi bu iki okulun bilgi anlayışlarının arasındaki farklılıktır.

               Marburg Okulu Kant’ın birinci kritiğine dayanan bir Kant anlayışına sahiptirler. Onlara göre Kant öncelikle matematiksel doğa bilimleriyle ilgilenen bir filozoftur. Kendileri de mantık ve epistemolojiyle ilgilenmiş, bilimler için ortak bir mantıksal temel inşa etmeye çalışmışlardır. Buna karşın Güneybatı Okulu’nun Kant anlayışı ise Kant’ın ikinci ve üçüncü kritiğine dayanmaktadır. Bu okula mensup olan düşünürlere göre Kant her şeyden önce bir yaşam ve değer filozofudur. Bu sebeple Güneybatı Okulu Marburg Okulu’nun aksine değerle ilgili normatif ve beşerî konularla ilgilenmişler, Naturwissenschaft (doğa bilimleri) yanında Geisteswissenschaft (tin bilimleri) yapmanın imkânını aramışlardır.

               Marburg Okulu’nun bilimlerdeki mantıksal temel arayışı Kelsen’in ortaya koyduğu saf hukuk teorisini doğrudan etkilemiştir. Kelsen’e göre hukuk normatif bir sistemdir. Hukukun adalet ve ahlak gibi göreceli değerlerden sıyrılarak saf mantıksal bir bilim hâline getirilmesi gerekir. Buna karşılık Kelsen’in Marburg Okulu’ndan etkilendiği gibi Heidelbergli bir düşünür olan Radbruch da Güneybatı Okulu’nun Yeni Kantçılığından etkilenmiştir. Radbruch da tıpkı Kelsen gibi hukuku bir bilim hâline getirmek istemektedir. Ancak Kelsen’den farklı olarak Radbruch’un hukuk bilimi adalet değerine yönelen, değer odaklı bir bilimdir. Bu görüşe göre bir hukuk biliminden bahsedilecekse bu adaletin bilimidir.

               Bu bildiride öncelikle Yeni Kantçılık ve Yeni Kantçı okullar ele alınacak, okullar arasındaki yaklaşım farkı belirlenecektir. Daha sonra bu farklılığın Kelsen ve Radbruch’un hukuk felsefesi anlayışlarına etkisi ele alınacaktır. Son olarak Kelsen ve Radbruch üzerinden bu iki okul farkının başta Gözler ve Işıktaç olmak üzere Türk hukuk doktrinine etkileri değerlendirilecektir.

 

Anahtar Kelimeler: Yeni Kantçılık, Marburg Okulu, Güneybatı Okulu, Hans Kelsen, Gustav Radbruch, Kemal Gözler, Yasemin Işıktaç

KAYNAKÇA

 

Adair-Toteff, Christopher: “Neo-Kantianism: The German Idealism Movement”, The Cambridge History of Philosophy 1870–1945, ed. Thomas Baldwin, Cambridge, Cambridge University Press, 2003, s. 27-42, doi:10.1017/CHOL9780521591041.004.

Akbay, Muvaffak: “Kelsen’in Hukuk ve Devlet Teorisi”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 4, No: 1, 1947, s. 29-47.

Aral, Vecdi: “Hukuk Felsefesi̇nde Değer Rölati̇vi̇zmi̇ne Karşı Değer Objekti̇vi̇zmi̇”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, C. 40, No: 1-4, 1974, s. 521-552.

———: “Kelsen’i̇n Hukuk Anlayışı”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, C. 34, No: 1-4, 1968, s. 513-552.

Atalay, Ahmet Halûk: “Kelsen ve Hart: Bilinebilir Hukuk”, 1. bs, Hukuk Felsefesi ve Sosyolojisi Arkivi, 19. Kitap, İstanbul, İstanbul Barosu Yayınları, 2010, s. 104-113.

Aydın, Melike Belkıs: “Gustav Radbruch Düşüncesi̇nde Dönemsel Vurgu Deği̇şi̇mi̇”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, C. 73, No: 2, 2015, s. 7-28.

Balan, Arzu: “Orta Yolcu Bir Formül Olarak Radbruch Formülü”, Hacettepe Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 8, No: 1, 2018, s. 69-89.

Beiser, Frederick C.: The Genesis of Neo-Kantianism, 1796-1880, 1. bs, Oxford, Oxford university press, 2014.

Bix, Brian: “Radbruch’s Formula and Conceptual Analysis”, Am. J. Juris., No: 56, 2011, s. 45-57.

———: “Robert Alexy, Radbruch’s Formula, and the Nature of Legal Theory”, Rechtstheorie, No: 37, 2006, s. 139-149.

Cassirer, Ernst: Kant’ın Yaşamı ve Öğretisi, çev. Doğan Özlem, 2. bs, İstanbul, İnkilap Kitabevi, 1996.

Clarke, Evan: “Neo-Kantianism: Marburg, Southwest Schools”, A Companion to Nineteenth-Century Philosophy, John Wiley & Sons, Ltd, 2019, s. 389-417, doi:10.1002/9781119210054.ch15.

Çağıl, Orhan: “Fi̇lozof Immanuel Kant’ın Si̇stemi̇nde Ahlak ve Hukukun Felsefi̇ Esasları”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, C. 13, No: 3, 1947, s. 1106-1133.

Çataloluk, Gökçe: “Kant Düşüncesinde Hukukun Sınır Hatları”, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 10, No: 1, 2019, s. 202-209.

Dağdelen, İlhan: “Devlet Bilimi Metodolojisi: Hans Kelsen’in Saf Hukuk Kuramı ve Devlet Anlayışı”, Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, C. 1, No: 1, 2004, s. 1-44.

Gözler, Kemal: Anayasa Hukukunun Genel Teorisi (2 Cilt), 2. bs, Bursa, Ekin Kitabevi Yayınları, 2020.

———: Devletin Genel Teorisi, 1. bs, Bursa, Ekin Kitabevi Yayınları, 2007.

———: Hukukun Genel Teorisine Giriş, 2?, Bursa, Ekin Kitabevi Yayınları, 2023.

———: Hukukun Temel Kavramları, 4. bs, Bursa, Ekin Kitabevi Yayınları, 2007.

———: Kurucu İktidar, 2. bs, Bursa, Ekin Kitabevi Yayınları, 2022.

———: “Tabi̇î Hukuk ve Hukukî Pozi̇ti̇vi̇zme Göre Adalet Kavramı”, Muhafazakar Düşünce Dergisi, C. 4, No: 15, 2008, s. 77-90.

Gürler, Sercan: “Vecdi Aral’da Hukukun Bilimselliği Sorunu”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 18, No: 2, 2016, s. 1-40.

Haldemann, Frank: “Gustav Radbruch vs. Hans Kelsen: A Debate on Nazi Law”, Ratio Juris, C. 18, No: 2, 2005, s. 162-178.

Heimsoeth, Heinz: Kant’ın Felsefesi, çev. Takiyettin Mengüşoğlu, 6. bs, Ankara, Doğu Batı Yayınları, 2014.

Işıktaç, Yasemin: Hukuk Felsefesi, 5. bs, İstanbul, Filiz Kitabevi, 2018.

———: “Hukuk Felsefesi Açısından Yeni Kantçı Yaklaşımların Türkiye’deki Yansımaları”, HFSA 11. Kitap, ed. Hayrettin Ökçesiz, İstanbul, İstanbul Barosu Yayınları, 2005, s. 138-154.

———: “Yeni Kantçı İstanbul Okulu”, I. Türk Hukuk Tarihi Kongresi Bildirileri, ed. Fethi Gedikli, 1. bs, İstanbul, On İki Levha Yayıncılık, 2014, s. 517-539.

Kant, Immanuel: Arı Usun Eleştirisi: = Kritik Der Reinen Vernunft. 1781-1787, çev. Aziz Yardımlı, 1. bs, Istanbul, İdea Yayınevi, 1993.

———: Gelecekte Bilim Olarak Ortaya Çıkabilecek Her Metafiziğe Prolegomena: = Prolegomena Zu Einer Jeden Künftigen Metaphysik Die Als Wissenschaft Wird Auftreten Können, çev. Ioanna Kuçuradi, 3. bs, Ankara, Türkiye Felsefe Kurumu, 2002.

———: Pratik Aklın Eleştirisi: = Kritik Der Praktischen Vernunft, çev. Ioanna Kuçuradi, 3. bs, Ankara, Türkiye Felsefe Kurumu, 1999.

———: Yargı Yetisinin Eleştirisi: = Kritik Des Urteilskraft, çev. Aziz Yardımlı, 1. bs, İstanbul, İdea Yayınevi, 2006.

Kelsen, Hans: “Adalet Nedir?”, çev. Ali Acar, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, No: 107, 2013, s. 431-454.

Keyman, Selahattin: “Hukukun Bilimselliği Üzerine”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. ?, No: ?, 2001, s. 421-432.

Kühl, C. Kristian: “Radbruch Formülü”, çev. Mehmet Ozansü, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, C. 70, No: 1, 2012, s. 369-374.

Langford Peter, Ian Bryan, John McGarry, (ed.): Hans Kelsen and the Natural Law Tradition, 1. bs, Leiden Boston, Brill, Hans Kelsen and the Natural Law Tradition, 2019.

Luft, Sebastian: “The Philosophy of the Marburg School: From the Critique of Scientific Cognition to the Philosophy of Culture”, New Approaches to Neo-Kantianism, ed. Andrea Staiti, Nicolas de Warren, Cambridge, Cambridge University Press, 2015, s. 221-239.

Matherne, Samantha: “Marburg Neo-Kantianism as Philosophy of Culture”, The Philosophy of Ernst Cassirer: A Novel Assessment, ed. Sebastian Luft, J. Tyler Friedman, De Gruyter, 2015, s. 201-232.

Metin, Sevtap, Altan Heper: Ceza Hukuku Felsefesine Katkı: Radbruch Formülü, 1. bs, İstanbul, Tekin Yayınevi, 2014.

Özlem, Doğan: Kültür Bilimleri ve Kültür Felsefesi, 1. bs, İstanbul, Notos Kitap, 2012.

———: Max Weber’de Bilim ve Sosyoloji, 1. bs, İstanbul, Ara Yayıncılık, 1990.

Paulson, Stanley L.: “On the Background and Significance of Gustav Radbruch’s Post-War Papers”, Oxford Journal of Legal Studies, C. 26, No: 1, 2006, s. 17-40.

———: “The Neo-Kantian Dimension of Kelsen’s Pure Theory of Law”, Oxford Journal of Legal Studies, C. 12, No: 3, 1992, s. 311-332.

Radbruch, Gustav: “Hukuk Kavramı”, çev. Melike Belkıs Aydın, Anadolu Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 1, No: 2, 2015, s. 144-150.

Raz, Joseph: “Kelsen’in Temel Norm Kuramı”, çev. Şule Şahin Ceylan, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 62, No: 4, 2013, s. 1169-1194.

Sağlam, Ali: “Bir Hukuk Teorisyeni Olarak Hans Kelsen ve Düşünceleri Üzerine Bir Çerçeve Çalışması”, 1. bs, İstanbul, Danışman, 2006, s. 41-48.

Skidelsky, Edward: Ernst Cassirer: The Last Philosopher of Culture, 1. bs, Princeton, Princeton Univ. Press, 2011.

Trejo-Mathys, Jonathan: “Neo-Kantianism in the Philosophy of Law: Its Value and Actuality”, New Approaches to Neo-Kantianism, Cambridge University Press, 2015, s. 147-170, doi:10.1017/CBO9781139506717.008.

Uygur, Gülriz: “Adil Olmayan Kural Karşısında Yargıç: Radbruch Formulü”, Gürgan Çelebican’a Armağan, 1. bs, Ankara, Ankara Üniversitesi Yayınları, 2011, s. 110-130.