Akademik Veri Yönetim Sistemi
18. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi, Konya, Türkiye, 5 - 09 Ekim 2015, ss.812-813
Giriş ve Amaç: Bireysel sağlığı geliştirme, bireyin sağlıklı yaşam tarzı sürdürmesi
yanında, kendi sağlık özgeçmişi bilgisini, ruhsal ve fiziksel özelliklerine yönelik algısını
da kapsayan bütüncül bir eylemdir. Bu çalışmada Rize ili Merkez ilçede öğrenim
görmekte olan 9. ve 11. sınıf lise öğrencilerinin bireysel sağlığı geliştirici davranış düzeyi
ve ilişkili faktörlerin saptanması amaçlanmıştır.
Gereç ve Yöntem: Kesitsel analitik tipteki bu araştırma, Rize il merkezindeki kamu
liseleri arasından nüfusa orantılı rastgele küme örnekleme yöntemiyle seçilen 30
sınıftaki 641 öğrenciyi kapsamaktadır. Küme birimi sınıftır. Evren büyüklüğü 3110 9.
sınıf ve 2299 11. sınıf öğrencisi olmak üzere toplam 5409'dur. Rize il Milli Eğitim
Müdürlüğünden edinilen bilgilere göre her sınıftan ortalama 20 olmak üzere örneklem
büyüklüğü 30x20=600 öğrenci olarak planlanmıştır. Veriler sınıflarda öğrencilere anket
dağıtılarak gözetim altında toplanmıştır. Veri toplama sırasında sınıf mevcudu
varsayılandan fazla olduğundan planlanan örneklem büyüklüğü aşılmıştır. Sağlığı
geliştirici davranış düzeyi Haws tarafından geliştirilen “Adölesan Sağlığı Geliştirme
Ölçeği” (ASGÖ) ile ölçülmüştür. Ölçek, 40 sorudan oluşmaktadır, 5’li likert tipindedir,
minimum ve maksimum puanları 40.0 ve 200.0’dür. Kendini gerçekleştirme, sağlık
sorumluluğu, sosyal destek, stres yönetimi, beslenme ve egzersiz alt alanları mevcuttur.
Ölçek, daha önce Türk çocuklarında uygulanmış, Cronbach alfa değeri 0.92 bulunmuştur.
Bu çalışmada Cronbach alfa değeri 0.91’dir. Yüksek puan yüksek sağlığı geliştirici
davranışa sahip olunduğunu göstermektedir. Anket formunda, ölçek soruları arasında
bulunmayan öğrencinin tıbbi özgeçmişi, alkol ve sigara kullanımı ve genel sağlık
durumunu değerlendirmesi ile ilgili sorular da sorulmuştur. Araştırma için Karadeniz
Teknik Üniversitesi Bilimsel Araştırmalar Etik Kurulu ve Rize İl Milli Eğitim
Müdürlüğü’nden izin alınmıştır. Verilerin analizi PASW 18.0 programı ile yapılmış, iki
ortalama arasındaki farkın önemlilik testi, ANOVA, Mann Witney U, Kruskal Wallis, kikare
testleri istatistiksel analizlerde kullanılmıştır. ASGÖ puanı dağılımında yirmi
beşinci persentil değerin altında puan alanlar “düşük” sağlığı geliştirici davranış
düzeyine sahip olarak tanımlanmıştır. “Düşük” sağlığı geliştirici davranış düzeyine
primer etkili bağımsız değişkenleri saptamak için backward stepwise lojistik regresyon
analizi yapılmış ve tahmini rölatif risk değerleri hesaplanmıştır.
Bulgular: Araştırmaya katılan öğrencilerin yaş ortalaması 15.9±0.04 yıldır (min= 13.8,
max= 19.2). Katılımcıların % 59.6’sı 9. sınıf, %40.4’i 11. sınıftadır, % 56.0’ı kız, %44.0’ı
erkek öğrencidir. Öğrencilerin %86.0’ının en uzun süre yaşadığı il Rize’dir. Öğrencilerin
%89.0’ı doğum şeklini, %76.6’sı hem boy uzunluğunu hem de vücut ağırlığını bilmektedir, %9.8’i genel sağlık durumunu kötü olarak, %3.8’i ailesinin ekonomik
durumunu fakir olarak tanımlamıştır. Ortalama ASGÖ puanı 137.2±0.9 saptanmıştır
(min=48.0, max=200.0, Medyan=138.0, Mod=145.0, SD=23.2, 25.persentil değer=123.0,
75.persentil değer=153.0). Sağlık sorumluluğu, kendini gerçekleştirme, sosyal destek,
stres yönetimi, beslenme ve egzersiz alt alanları ortalama puanları sırasıyla 30.3±0.3,
30.1±0.2, 25.1±0.2, 20.3±0.2, 19.6±0.2, 11.7±0.2 olarak saptanmıştır. ASGÖ ortalaması
anne eğitimi, babamın çalışmıyor olması, sağlık düzeyini tanımlama, sigara ve alkol
kullanma ile ilişkili bulunmuştur (p<0.05). Ortalama puanı en düşük olan alt alanlar
egzersiz ve beslenmedir. Öğrencilerin %24.0’ı, 25.persentil değer olan 123.0’ın altında
puan almış ve “düşük” sağlığı geliştirici davranış düzeyine sahip olarak tanımlanmıştır.
Tek yönlü analizlerde “düşük” sağlığı geliştirici davranış düzeyine etki eden faktörler;
Annenin üniversite/yüksek okul mezunu olması (%5.4), ailenin ekonomik düzeyini fakir
olarak tanımlama (%45.8), sigara içme (%35.7), alkol kullanma (%35.5), sağlık düzeyini
kötü olarak tanımlama (%51.6) ve kronik hastalık varlığıdır (%29.8) (p<0.05). Çok
yönlü analizde sigara kullanma (OR=1.9), sağlık düzeyini kötü olarak tanımlama
(OR=3.9), ailenin ekonomik düzeyini fakir olarak tanımlama (OR=2.6) “düşük” sağlığı
geliştirici davranış düzeyine sahip olmada primer etkili bağımsız değişkenler olarak
belirlenmiştir (p<0.05).
Sonuç ve Öneriler:Rize il merkezindeki lise öğrencilerinin yaklaşık dörtte biri “düşük”
sağlığı geliştirici davranış düzeyine sahiptir. Bu durumla ilişkili faktörler ailenin zayıf
sosyoekonomik yapısı, öğrencilerin riskli sağlık davranışlarına sahip olmaları ve genel
sağlık düzeylerini kötü olarak algılamalarıdır. Öğrencilerin manevi hayatlarının ve öz
sorumluluklarının sağlığı geliştirici davranışları üzerinde daha ağırlıklı etkisi olduğu
belirlenmiştir. Sağlığı geliştirici davranış düzeylerinin artırılması için beslenme ve
egzersiz konularına ağırlık veren okul sağlığı programlarının güçlendirilmesi ve sağlığa
destek veren toplumsal yapının sağlanması gerekmektedir. Araştırmanın ölçekle ilgili
kısıtlılıkları olduğu düşünülmüştür, literatürde konuyla ilgili farklı ölçekler mevcuttur,
ölçeklerdeki soruların içeriği değişmektedir. Ölçeklerin geçerliliği ve standardizasyonu
ile ilgili ileri araştırmaların yapılması gerektiği sonucuna varılmıştır.
Anahtar kelimeler: Lise öğrencileri, adölesan sağlığı geliştirme ölçeği, kendini
gerçekleştirme, egzersiz