Türkiye ve Türk Devletleri Teşkilatı Ülkeleri Arasındaki Dış Ticaretin Panel Çekim Modeliyle Analizi: Kurumların Rolü

Keşap D., Sandalcılar A. R.

Rize Ticaret ve Ekonomi Kongresi, Rize, Türkiye, 22 - 23 Ekim 2025, ss.1, (Özet Bildiri)

  • Yayın Türü: Bildiri / Özet Bildiri
  • Basıldığı Şehir: Rize
  • Basıldığı Ülke: Türkiye
  • Sayfa Sayıları: ss.1
  • Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

Bu çalışma, Türkiye’nin Türk Devletleri Teşkilatı’na (TDT) üye ülkeler (Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan) ve gözlemci ülkeler (Macaristan, Türkmenistan) ile olan dış ticaretini 1996–2023 dönemi için panel çekim modeli çerçevesinde incelemektedir. Odak noktasında, ihracatçı ve ithalatçı ülke kurumlarının yanı sıra ülkeler arası kurumsal mesafenin yer aldığı çalışmada, panel en küçük kareler (OLS) ve Poisson Pseudo Maksimum Olabilirlik (PPML) tahmin yöntemlerinden faydalanılmıştır.

 

OLS ve ülkeye özgü sabit etkilerin dahil edilmediği PPML sonuçlarına göre, Türkiye ile TDT ülkeleri arasındaki dış ticaret; ülkelerin gayri safi yurtiçi hasılaları (GSYİH) tarafından pozitif, ülkeler arası mesafe tarafından ise negatif yönde etkilenmektedir. Ülkelerin TDT üyesi olması ise ticareti artırıcı bir unsur olarak öne çıkmaktadır. Öte yandan, hem ihracatçı hem ithalatçı ülke kurumlarının dış ticareti olumsuz etkilediği, kurumsal mesafenin ise ticareti azaltıcı yönde etki gösterdiği sonucuna erişilmektedir. Buna karşılık, ihracatçı ve ithalatçı ülke sabit etkilerinin dahil edildiği PPML analizinde farklı bir tablo ortaya çıkmıştır. Bu modelde ülkelerin GSYİH’leri pozitif ve anlamlı etki göstermeye devam ederken, TDT üyesi olma kukla değişkeni anlamsız hâle gelmiştir. Analiz sonucunda, ihracatçı ülke kurumlarının etkisinin ortadan kalktığı; ithalatçı ülke kurumlarının etkisinin ise anlamlı ve pozitif olduğu görülmüştür. Kurumsal mesafe ile dış ticaret arasındaki ilişkinin de pozitif çıkması, ithalatçı ülkelerin kurumsal kalitesinin Türkiye’nin bu ülkeler ile olan ticareti açısından önemli bir belirleyici olduğunu göstermektedir.

 

Sonuçlar, yöntemsel tercihlere duyarlılığı vurgulamakta; ülkeye özgü sabit etkiler dikkate alınmadığında kurumsal göstergelerin etkilerinin yanıltıcı olabildiğini ortaya koymaktadır. Bu hâliyle çalışma, Türkiye ve TDT ülkeleri arasındaki ticari ilişkilerde kurumların rolünü öne çıkararak mevcut literatürden ayrışmaktadır. Böylece, iktisadi büyüklükler ve mesafe gibi geleneksel değişkenlerin ötesinde, kurumsal faktörlerin Türkiye ile TDT ülkeleri arasındaki ticari ilişkileri şekillendiren önemli bir unsur olduğu ortaya konmuştur.