AMELÎ SORUMLULUĞA ETKİSİ AÇISINDAN İSTİTÂAT


KUMAŞ A.

Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sa.4, ss.105-136, 2013 (Hakemli Dergi)

Özet

Kişinin sorumluluğunun hem dünyevi hem de uhrevi sonuçları bulunmaktadır. Bu sorumluluğun net bir şekilde bilinmesi dünya ve ahirette mutluluğa ulaşmayı temin etme noktasında gereklidir. Bu açıdan ameli sorumlulukta nesnel ölçütlerin varlığı önem arzetmektedir. Söz konusu bu ölçütler “Kişinin bir fiili gerçekleştirmesini önleyen engellerden uzak olması ve fiili gerçekleştirecek organlarının sağlıklı olup organizmasında o fiile ilişkin yeteneğinin bulunması” anlamına gelen istitâat kavramıyla tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu bağlamda istitâat, çeşitli açılardan taksime tabi tutulmuş, özellikle bir işin kolayca yapılmasını temin etme sadedinde, Hanefi doktrininde müyessire ve mümekkine şeklinde bir ayırımı tabi tutulmuştur. İstitâatin şartları ve sonuç olarak da ameli sorumlulukta nesnel ölçütler; a) Mükellefin yeterli bünyeye sahip olması, b) fiilin, mükellef tarafından tasavvur edilebilecek bir mahiyette olması, c) teklifin mükellefin fiilinin gerçekleşebileceği bir alanla ilgili olması, d) yapılacak iş, aletle yapılan bir iş ise aletin bulunması olmak üzere dört maddede ifade edilmiştir. Bu dört şartın, sorumluluktaki tezahürlerinin örnekleri ve sonuçları çeşitli açılardan ele alınmıştır.

The responsibility of person has temporal and eternal results. To know this responsibility clearly is necessary to acquire the felicity in this world and the hereafter. Objective criterions, therefore, are essential in this regard. Such criterions are determined by the concept of istitâ‘ah (capability) which means “A person’s standing off from obstacles that impeding him to achieve an act and his organs being healthy and having facility in practicing that act.” Thus, the concept of istitâ‘ah was divided into several points of view. Especially in the context of obtaining to make something it was divided to muyassarah (facilitator) and mumakkinah (standard) in the Hanafi school of law. The conditions of istitâ‘ah and thereupon objective criterions in the operational responsibility were indicated in four parts: a) Liable person should have adequate quality, b) the act should be in the nature that can be imagined by the liable person, c) the responsibility should be in a field that the act of liable person can occur, d) if the act is fulfilled by a tool, the tool should be existed. This article focused on the role and results of these four conditions regarding the responsibility by dealing with legal examples.