Akademik Veri Yönetim Sistemi
18. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi, Konya, Türkiye, 5 - 09 Ekim 2015, ss.492-493
Giriş ve Amaç: Çevre sorunlarının farkında, çevreye faydalı tutum ve davranış gösteren
kişiler çevre bilincine sahip kişiler olarak tanımlanmaktadır. Günümüzde artan çevre
sorunlarının çözümü, çevre bilincine sahip bireyler yetiştirmekle mümkün olacaktır. Bu
da aile, okul ve destek sağlayan toplumsal yapılarla sağlanabilir. Bu araştırmanın amacı
Rize ili Merkez ilçede öğrenim görmekte olan 9. ve 11. Sınıf lise öğrencilerinin
yaşadıkları semtle ilgili çevresel risk algılarını, çevreye duyarlı tutum ve davranış
düzeylerini ve ilişkili faktörleri saptamaktır.
Gereç ve Yöntem: Araştırma kesitsel analitik tiptedir. Nüfusa orantılı sistematik küme
örnekleme yöntemi kullanılmıştır. Küme birimi sınıftır. Evren kamu liselerinden
oluşmaktadır, evren büyüklüğü 3110 dokuzuncu ve 2299 on birinci sınıf öğrencisi olmak
üzere 5409 öğrencidir. Örneklem büyüklüğü, her kümeden yirmi öğrenci olmak üzere
600 öğrenci olarak planlanmıştır. Veriler sınıflarda öğrencilere anket dağıtılarak
gözetim altında toplanmıştır. Anketi 652 öğrenci yanıtlamış, analize uygun olmayan 17
anket analiz dışı tutulmuştur ve 635 öğrencinin verileri değerlendirilmiştir. Anket
formu, sosyodemografik özellikler, “yeşil tüketici değerleri” tutum ölçeği, çevreci
davranış soruları, yaşanılan çevreyle ilgili algıları yansıtan sorulardan oluşmuştur. Yeşil
tüketici değerleri ölçeği Haws ve arkadaşları tarafından geliştirilmiş tek maddeli, altı
sorulu, 7'li likert tipinde bir ölçektir. Bu çalışmada ölçek 5'li likert olarak değiştirilmiştir,
değerlendirme 100 üzerinden yapılmış, cronbach alpha değeri 0.83 bulunmuştur.
Öğrencilerin aldıkları puanların ortalaması olan 67.0 ve üzerinde puan alanlar çevreye
duyarlı tüketici olarak tanımlanmıştır. Araştırma için KTÜ Bilimsel Araştırmalar Etik
Kurulu ve Rize İl Milli Eğitim Müdürlüğü’nden gerekli izinler alınmıştır. Verilerin analizi
PASW 18.0 programı ile yapılmıştır. Mann Whitney U, Kruskal Wallis, ki-kare testleri
istatistiksel analizlerde kullanılmıştır.
Bulgular: Araştırma kapsamına giren öğrencilerin yaş ortalaması 15.5±0.4 yıl olup,
%55.7’si kız, %44.3’ü erkektir. Öğrencilerin %59.5’i dokuzuncu, %40.5’i on birinci sınıfa
devam etmektedir. Öğrencilerin %53.1’i yaşadığı çevreyi sağlık açısından iyi olarak
değerlendirmiş, %41.9’u yeterli yaya kaldırımı olmadığını, %40.3’ü temiz olmadığını,
%31.2’si güvenli olmadığını, %20.9’u çok suç işlendiğini, %26.3’ü sokakların iyi
ışıklandırılmadığını, %24.9’u fazla trafik olduğunu belirtmiştir. Yaşanılan çevrede çok
suç işlenmesi erkekler (%27.4) ve 9.sınıf öğrencileri (%23.5) tarafından, temiz olmama
kız öğrenciler (%42.4) tarafından daha fazla sorun olarak algılanmaktadır (p<0.05).
Öğrenciler tarafından Rize ili için çevresel risk oluşturduğu düşünülen ilk 5 sorun
sırasıyla; çöpler (%59.1), deniz kirliliği(%56.2), çay fabrikalarının dumanı (%54.6),derelerin kirliliği (%53.7) ve hava kirliliğidir (%49.1). Çevresel risk olarak algılanan
sorunlar cinsiyet ve sınıfa göre farklılık göstermiştir (p<0.05). “Yeşil tüketici değerleri”
ortalama puanı 66.8±0.7 olup (minimum=0, maksimum=100, medyan=66.7, mod=66.7),
kızlarda 67.5±1.02, erkeklerde 65.8±1.25 saptanmıştır. Yeşil tüketici değerleri ile kişisel
özellikler arasında istatistiksel ilişki bulunmamıştır (p>0.05). Çevreye duyarlı tüketici
olarak tanımlanan öğrencilerin sıklığı %47.7’dir (ortalama puan ≥67.0). Davranışlar
incelendiğinde; öğrencilerin %56.7’si kullanmadığı odanın ışığını daima kapattığını,
%49.9’u dişlerini fırçalarken hiçbir zaman suyu boşa harcamadığını, %26.0’ı yere hiçbir
zaman çekirdek kabuğu atmadığını ve %3.3’ü her zaman evindeki atıkları geri dönüşüm
için ayrıştırdığını belirtmiştir. Çevreci davranışların çevreye duyarlı tüketici tutumuyla
ilişkili olduğu saptanmıştır. Çevreye duyarlı tutumu yüksek olan öğrencilerin %35.6’sı
yere hiçbir zaman çekirdek kabuğu atmadığını (p=0.001), %65.7’si kullanmadığı odanın
ışığını daima kapattığını (p=0.005), %59.1’i dişlerini fırçalarken hiçbir zaman suyu boşa
harcamadığını (p=0.001), %5.9’u evindeki atıkları geri dönüşüm için her zaman
ayrıştırdığını belirtmiştir (p=0.001). Öğrencilerin %42.9’u çevresel sorunların
çözümünde gönüllü olarak rol almak istemektedir, bu oran çevreye duyarlı tüketici
tutumu yüksek olan öğrencilerde %54.7 olarak saptanmıştır (p=0.001).Öğrencilerin
%41.7’si okulda verilen çevre eğitimini yeterli bulmaktadır.
Sonuç ve öneriler: Araştırma, Rize’deki lise öğrencilerinin çoğunun yaşadıkları
semtteki çevresel risklerin farkında olduklarını ancak önemli bir kısmının enerji
tüketimi konusunda savurgan davrandığını, çevreyi kirlettiğini, çevre sorunlarının
çözümünde gönüllü olarak rol almak istemediğini ortaya koymuştur. Öğrencilerde
saptanan yetersiz çevreye duyarlı tutum ve davranışların oldukça gerçekçi bir şekilde
toplumsal yapıyı yansıttığı düşünülmüştür. Rize’de katı atık yönetimiyle ilgili evde
ayrıştırma ya da geri dönüşüm gibi çevre dostu programlar uygulanmamaktadır ve
başlatılması uygun olacaktır. Okulda verilen çevre eğitiminin yetersiz olarak
değerlendirilmesi, okul çevre sağlığı programlarının güçlendirilmesinin gerekli
olduğunu göstermektedir.
Anahtar Kelimeler: Yeşil tüketici, lise öğrencileri, çevreci davranış, tutum